Niemand minder dan Jeremy Rifkin was gestrikt als ‘openingsact’ van de All Energy Day op 8 mei in de Fokker Terminal in Den Haag. In vijf kwartier belichtte de beroemde econoom de energietransitie. Zijn uitsmijter aan de studenten was persoonlijk en mensgericht: ‘Júllie worden nu op de proef gesteld. Blijf niet hangen in de techniek. Ontwikkel ook je sociale vaardigheden.’

De een noemt het een verademing, de ander krijgt er jeuk van: de strenge hoekigheid waarmee Jeremy Rifkin een zaal toespreekt. ‘Geen telefoons! Jongeman, als je foto’s wil nemen, doe je dat maar achter in de zaal.’ Het was dan ook niet niks wat Rifkin, een man met een missie, wilde overbrengen. Het vraagt concentratie om hem te volgen. Zijn verhaal is duizelingwekkend complex en genadeloos.

Maar wat zei Rifkin nou precies? Dat is nog niet zo eenvoudig te formuleren. Zijn speech raakte aan de economie, duurzame energieopwekking, het dieptepunt van de tweede industriële revolutie (juli 2008), de wetten van de thermodynamica (die de economie beïnvloeden maar waar onze economen zich ‘totaal niet bewust’ van zijn), het reguleren van de olieprijs, de energietransitie, nieuwe businessmodellen en de derde industriële revolutie, met gelijktijdige doorbraken in energie- en informatietechnologie. En het allerbelangrijkste: de verantwoordelijkheid van elke wereldburger afzonderlijk. We doen een poging zijn complexe verhaal samen te vatten.
 

Overmatige consumptie

‘We dig ourselves deeper into a hole’, aldus Rifkin, die doelde op consumptiedrift, kapitalisme, inkomensongelijkheid en de ratrace naar het afvoerputje. Het rijke deel van de wereldbevolking doet het fantastisch, het arme deel moet rond zien te komen van twee dollar per dag. En overmatige consumptie van luxe artikelen, vlees en transportmiddelen trekt een zware wissel op de CO₂-uitstoot, waardoor het klimaat op drift raakt. Vergeet het milde klimaat dat we ooit hadden. ‘Hevige sneeuwval, zware wateroverlast en killer storms zijn het nieuwe normaal.’

Gepraat over klimaatverandering wordt er veel. Maar wat is er nu radicaal getransformeerd? Onze businessmodellen zijn vaak nog geijkt op de oude economie, ontstaan na de tweede industriële revolutie. Met een loodzware zak legacy slepen we ons voort. ‘We are asleep’, bezweert onheilsprofeet Rifkin. ‘De uitstoot van broeikasgassen moet niet worden verlaagd in twee decennia; horen jullie wat ik zeg? Niet verlaagd, maar gereduceerd tot nul.’
 

Intelligent netwerk

Wie nu de contouren van een doemscenario ziet, oordeelt te snel. De huidige, derde industriële revolutie is er namelijk een van de gemeenschap. Wat dat betreft hebben de millennials een machtig wapen in handen om het tij te keren: internet en de deeleconomie.

Internettechnologie transformeert onze elektriciteitsnetten tot een intelligent stroomnetwerk. Onze energievoorziening wordt gedemocratiseerd sinds energieopwekking op kleine schaal zichzelf terugverdient. Mensen investeren erin en dat is het beste nieuws dat we ons kunnen wensen. Steeds meer gebouwen worden getransformeerd tot kleine energiecentrales.

Rifkin voorziet een overgang van socialistische en kapitalistische ideologieën naar een maatschappij van samenwerken en netwerken. Sharing is caring. Gebruik is belangrijker dan bezit. Tussenschakels in traditionele, ellenlange productieketens zien we langzaamaan verdwijnen door onder anderen blockchaintechnologie. Directe communicatie is de heilige graal. Peer to peer, ook in zakelijke transacties. Klein en lokaal hebben de toekomst en worden gevoed door de deeleconomie en het Internet of Things. Productiekosten van onder anderen energie dalen exponentieel. Zonne-energie verdient zichzelf terug. Ook andere producten worden steeds goedkoper. In China worden smartphones op de markt gebracht voor 25 dollar. De smartphones als commodity.
 

Creatieve kids

‘We gaan van markten naar netwerken en van bezit naar toegang’, zegt Rifkin. ‘Dát is het nieuwe systeem om het kapitalisme te verslaan, want ja, we zijn met 3,5 miljard.’ Al die creatieve kids bieden op internet hun talenten (soms gratis) aan. Ze maken hun eigen nieuws, maken hun eigen YouTube-video’s waarmee ze een miljoenenpubliek bereiken. Ook de energieopwekking profiteert van ons verlangen om te netwerken. Power to the people!

De energiebedrijven hebben met hun oude businessmodellen niet voldoende capaciteit voor duurzame energieopwekking en ... zullen moeten vernieuwen. Ondertussen hebben miljarden wereldburgers de troefkaarten al in handen. En straks worden zonnepanelen ook nog eens ingebouwd in steen, glas en verf.

En studenten aan onze technische universiteiten hebben een verantwoordelijkheid te nemen. Rifkin: 'Blijf niet hangen in de techniek. Jullie worden op de proef gesteld, wees je daar bewust van. Bestudeer niet alleen de techniek, ontwikkel ook je sociale vaardigheden.'
 

Nieuwe vrijheid

Volgens Rifkin groeien we toe naar een totaal andere samenleving. ‘Kijk naar de perceptie van het woord ‘vrijheid’. Mijn generatie omschreef vrijheid als autonomie, onafhankelijkheid en een overheid die beschermt. Voor de millennials is vrijheid ‘toegang tot netwerken in plaats van bezit’ en ‘het kunnen benutten van talent’. Dat is iets compleet anders. Het is dus aan jullie.’

En robots? Misschien wordt het belang daarvan wel overschat. In elk geval gaan ze onze kinderen niet opvoeden, voorspelt Rifkin: ‘Hooguit brengen ze de lunch. Deep social engagement belongs to the people.’ (Ton Verheijen)

Foto: Stephan Röhl/CC BY-SA 2.0