Het hanteren van andere metaforen in het debat over verduurzaming kan helpen die te versnellen, stelt industrieel ontwerper Carlijn Hutter. 

Allemaal vinden we de transitie naar een circulaire economie belangrijk, maar onze huidige benadering hiervan schiet tekort. Ambities en mooie woorden genoeg, maar concrete acties blijven veelal uit. Dit komt enerzijds doordat een duidelijke consensus over de definitie ervan ontbreekt. Wat verstaan we precies onder circulariteit? De verschillende interpretaties die erover in omloop zijn, staan interdisciplinaire samenwerking in de weg.  

Anderzijds komt het doordat opvattingen over de huidige economie het circulaire debat zijn binnengedrongen. Dit brengt misvattingen en blinde vlekken met zich mee. De radicale innovatie die vereist is voor een volledige transformatie, zal nooit van de grond komen zolang we in oude, lineaire termen blijven denken. Om onze economie daadwerkelijk te veranderen, moeten we als ingenieurs eerst onze mindset hierover veranderen.


Technisch probleem

Metaforen spelen een cruciale rol in ons denken. Ze helpen ons om abstracte concepten, zoals de circulaire economie, beter te begrijpen. De metafoor die we aan deze economie koppelen bepaalt daarmee welke oplossingen we kunnen bedenken en welke buiten ons gezichtsveld blijven.  

Op dit moment overheerst de machine-metafoor. Die omschrijft de economie als een systeem dat materialen in- en uitvoert volgens strikte regels, en voortdurend onderhoud en onbeperkte groei vereist. Dit perspectief ziet de transitie als een technisch probleem en legt de nadruk op efficiëntie. Daarnaast reduceert het de mens tot consument met uitwassen als hyperconsumentisme en hyperindividualisme tot gevolg.

Dit lineaire denkkader is problematisch omdat het de economie ontkoppelt van zowel de samenleving als van de natuur. Daardoor worden moeilijk te kwantificeren sociale en ecologische aspecten genegeerd. Hoewel onze veronderstelde controle over de machine een geruststellende gedachte kan zijn, worden hiermee cruciale ideeën van creatieve, informele of sociale aard structureel onderschat. Ons begrip over de circulaire economie moet daarom worden uitgedaagd en verbreed.  

Mijn voorstel: laten we overstappen op een niet-lineaire metafoor. We ruilen de machine in voor het bos.  

 

Ecosystemen

Het perspectief van de bos-metafoor onthult oplossingen die met de machine-metafoor niet zichtbaar zijn. Door verder te kijken dan de eenvoudige, mechanistische interacties, zien we de complexere systemische dynamieken die onze economie vormgeven. De logica van het bos geeft bijvoorbeeld inzicht in symbiotische relaties, onderlinge afhankelijkheden tussen organismen en communicatie via mycelia, netwerken van schimmeldraden. Zo worden ook de sociale dimensies van een circulaire economie zichtbaar.  

Het dominante doel vanuit de machine-metafoor streeft naar een gesloten hulpbronnenketen. Dit blijkt in de praktijk niet realistisch. Een benadering met een bredere lens opent de deur voor innovatierichtingen die tot meer resultaat leiden.

Een van deze richtingen is biomimicry. Deze discipline combineert technologie en ecologie door te leren van de natuur en haar probleemoplossende vermogen te benutten voor het ontwikkelen van duurzame en regeneratieve oplossingen voor de samenleving. ­Ecosystemen functioneren op een circulaire en afvalvrije manier, wat een directe parallel biedt met de circulaire economie. Door deze ecosystemen als inspiratiebron te gebruiken, spiegelt biomimicry ons een andere conceptualisatie voor van hulpbronnenketens. In plaats van te focussen op simpele, gesloten systemen, zouden we moeten streven naar de flexibele, open en vaak complexe kringlopen die kenmerkend zijn voor de natuur.

 

Veerkracht

Een andere richting is de integratie van sociale duurzaamheid. Door te bestuderen hoe de natuur hulpbronnen gelijkwaardig en efficiënt verdeelt, kunnen we waardevolle inzichten verkrijgen voor de verdeling van economische middelen. In de natuur leidt diversiteit en gelijkere verdeling tot veerkrachtige en duurzame systemen. Toegepast op ons economisch systeem, betekent dit dat we economische middelen zoals kansen, inkomen en welzijn eerlijker moeten ver­delen. Door onze welvaart beter te verspreiden, groeit de veerkracht van de economie aanzienlijk, omdat een gelijkmatige verdeling van middelen bijdraagt aan een stabielere en inclusievere maatschappij. 

Deze richtingen zijn voorbeelden van een niet-lineaire visie op de circulaire economie, waardoor we als ingenieurs beter in staat zijn om met nieuwe ideeën de uitdagingen van de transitie aan te gaan. Om dit in de praktijk te brengen, moeten we voorafgaand aan elk ontwerp­proces aandacht besteden aan het ontwikkelen van een gezamenlijke mindset met alle relevante stakeholders.  

Ingenieurs hebben de praktische kennis om zoiets complex als de circulaire economie vorm te geven.  

Ik daag u daarom uit om een andere metafoor te om­armen dan die van de machine en zo uw perspectief op  de mogelijkheden van de circulaire economie te verbreden.

Tekst: Carlijn Hutter

Carlijn Hutter rondde in 2024 haar master strategic product design af aan de TU Delft. Haar afstudeeronderzoek richtte zich op ontwerpaanpakken voor de circulaire economie binnen service design. In service design staan de behoeften van gebruikers centraal en zijn er goede methoden om deze vast te stellen en te concretiseren in diensten. Het integreren van circulaire economieprincipes in dit proces is echter nieuw en vaak nog onbekend voor servicedesigners.
 

Foto: Depositphotos