Nederland 2040: Wensdenken als leidraad

Denktank Nederland 2040 ontwikkelde een voorlopig toekomstbeeld en nodigt iedereen uit om mee te praten. Een gedeeld ideaal is cruciaal, zo maakt een nieuwe publicatie duidelijk.  

‘Wensdenken’. Zo betitelden sommige critici een jaar geleden de eerste conceptversie van Nederland 2040. Een toekomstbeeld, samengesteld door Denktank Nederland 2040. Logisch, reageren auteurs Kees Kraaijeveld, Dries Bartelink en Sanne Roessingh in het daaruit voortvloeiende boek, dat onlangs verscheen. Wensdenken is immers wat je doet als je met een groep mensen gaat nadenken over hoe je zou willen dat ons land er uitziet in 2040. 

Natuurlijk begrepen ze dat werd bedoeld dat het concreter moest, met meer aandacht voor de uitvoerbaarheid van de geopperde plannen. Dat advies namen ze mee in deze verbeterde versie van het verhaal.

Nederland 2040 is de uitkomst van een lang proces waarbij honderden mensen waren betrokken en dat, als het aan de samenstellers ligt, na de publicatie ervan gewoon doorgaat. Het is het verhaal over hoe het ideale Nederland er in 2040 zou kunnen uitzien, op basis van de input van alle betrokkenen en van vele onderzoeksrapporten over de zorgen en wensen van de Nederlandse bevolking. 

Tevens beschrijft het wat er moet gebeuren om bij die ideale situatie terecht te komen, onder meer op basis van expertsessies. Welke keuzen er moeten worden gemaakt, voor een fijn land op de langere termijn. Visie, zou je het kunnen noemen – iets waaraan het in Nederland de laatste tijd nogal ontbreekt.

Een groener, krachtiger en menslievender Nederland

Het boek begint met een tamelijk somber stemmend overzicht van hoe Nederland er in 2040 kan uitzien als we niet gaan wensdenken en in plaats daarvan de boel maar op zijn beloop laten. Problemen als geopolitieke dreiging, sociale versplintering, vergrijzing, een veranderend klimaat, achteruitgang van de leefomgeving en gebrek aan menskracht, ruimte, geld, grondstoffen en energie, passeren de revue. 

‘Wie geen trek heeft in deze zorgwekkende probleemanalyse, kan ervoor kiezen direct te beginnen met deel 2’, zeggen de schrijvers er zelf over in het voorwoord. Daar wordt het inderdaad een stuk optimistischer en ontvouwt zich een groener, krachtiger en menslievender Nederland. De CO₂-uitstoot is drastisch verminderd, de biodiversiteit versterkt, de energievoorziening verduurzaamd, de zorg toegankelijk en betaalbaar en het onderwijs floreert. Dan moeten we alleen wél aan de bak.

Het verschil met andere scenariostudies die in omloop zijn, is dat de meeste daarvan slechts één of enkele aspecten van de toekomst in ogenschouw nemen. Met dit nieuwe toekomstbeeld willen de auteurs juist een ‘realistisch, hoopvol en samenhangend’ totaalbeeld schetsen.

Nederland 2040 is niet bedoeld als blauwdruk, maar als werkdocument. Een aantrekkelijk toekomstbeeld kan de samenleving richting geven, is de gedachte. Iedereen wordt dan ook uitgenodigd mee te denken, met het idee dat er na deze eerste editie nog vele zullen volgen. Aan de toegankelijkheid zal het niet liggen. Het boek is geschreven in kristalheldere taal, de auteurs hebben zich duidelijk ingeleefd in de lezers.

Olifant die het zicht belemmert

Voor de uitvoering van de plannen hopen de makers op samenwerking met verschillende sectoren, instanties en overheden, en op betrokkenheid van de politiek. Met dat laatste wordt dan toch eindelijk de olifant in de kamer benoemd: is het schetsen van toekomstbeelden en de weg ernaartoe niet bij uitstek de taak van politici – waarna de héle bevolking in het stemhokje haar mening kan geven?

Denktank Nederland 2040 laat zich daarover niet uit, wat verstandig is. Maar zelf acht ik het niet ondenkbaar dat dit boek ook kan worden gelezen als een reactie op de politiek van de laatste jaren, waar visie eerst een olifant was die het zicht belemmerde en daarna veranderde in het fabeltje dat met het beperken van immigratie het ideale Nederland zich als vanzelf zal openbaren. Over wensdenken gesproken...

Dit boek neemt als uitgangspunt dat het beter werkt om echte problemen echt aan te pakken, met de blik gericht op een gezamenlijk ideaal. En al had het nog steeds wel wat concreter gekund, wat mij betreft is dat een zeer welkom geluid.