Meika Nauta: De macht moet bij de mens liggen

Meike Nauta maakt begrijpelijke en verantwoorde kunstmatige intelligentie (AI), die aangeeft waarom ze tot bepaalde conclusies komt. Met oog voor degene om wie het uiteindelijk draait: de gebruiker.

‘Verrast en vereerd’ was Meike Nauta, toen ze hoorde dat ze bij de finalisten voor de Prins Friso Ingenieursprijs zat. Toch is het niet de eerste keer dat de dertigjarige informaticus en datawetenschapper in de prijzen valt. In 2018 won Nauta de KHMW-prijs voor de beste masterscriptie over IT van Nederland, in 2023 voltooide ze het beste proefschrift van het jaar van de hele Universiteit Twente. Het onderwerp waaraan ze werkt: begrijpelijke en verantwoorde AI.

‘Kunstmatige intelligentie is vaak een black box. AI komt met een antwoord op een vraag, zonder dat de gebruiker weet welke redenering daarachter zit.’ 

Dat kan ook anders, dacht Nauta en tot verbazing van sommige collega’s lukte het haar inderdaad met een andere vorm van AI te komen. ‘Deze variant geeft aan hoe die aan antwoorden komt, dus dat die bijvoorbeeld een vogel als roodborstje identificeert vanwege de rode voorkant en korte snavel. De gebruiker kan vervolgens kiezen om op andere kenmerken te selecteren of AI corrigeren als de redenering niet klopt.’

Technische nerd

Nauta geeft les aan de universiteit, maar is vooral actief als consultant bij Datacation, waar ze het gebruik van AI stimuleert bij bedrijven en maatschappelijke organisaties. Zo ontwikkelt ze AI om op CT-scans alvleesklierkanker te onderscheiden van littekenweefsel voor het Universitair Medisch Centrum Utrecht, AI om schade aan wegen te detecteren op dronebeelden voor gemeenten en de AI-assistent Boekbot die boeken aanbeveelt aan jongeren om leesplezier te bevorderen.  

Nauta: ‘En altijd verantwoord en met oog voor de gebruiker. Ik houd ervan om de technische nerd uit te hangen, dus oplossingen bedenken en die wiskundig uit te werken en te programmeren. Maar waar het me écht om te doen is, is dat die oplossingen vervolgens hun weg vinden in de maatschappij.’

Uitlegbare AI

Mede daarom geeft ze lezingen aan belangstellenden over wat AI is en hoe AI werkt. ‘Over de mogelijk­heden én de beperkingen. Ik wil dat iedereen over AI kan meepraten. Het is belangrijk dat er een maatschappelijke dialoog over het gebruik ervan op gang komt en niet een dialoog van een selecte groep experts.’  

Aan studenten – onder wie ook werkende professionals – doceert Nauta hoe AI uitlegbaar en verantwoordelijk is te maken. ‘AI mag niet de touwtjes in handen krijgen, de macht moet bij de mens liggen. Maar daar kan AI wél een krachtig instrument bij zijn.’ 

Of, zoals haar slogan luidt: Power to the people, with the power of AI! 

Portret: Bart van Overbeeke