Een nieuw handboek belicht de belangrijkste cultuurschat van ons land: het landschap.

We moeten huizen bouwen, duurzame energie opwekken, de gevolgen van een veranderend klimaat het hoofd bieden, de landbouw vergroenen en de natuur versterken. En de enige ruimte die we daarvoor ter beschikking hebben, is het lapje grond dat we Nederland noemen. In elk van de ingrijpende, ruimtelijke opgaven waarmee we nog decennia zullen worstelen, is het landschap de cruciale factor. Meer kennis van dat landschap is daarom noodzakelijk: die zou het startpunt moeten zijn van alle beslissingen die de inrichting van het land beïnvloeden.

GIS-systemen

Alle beschikbare kennis is nu samengebald in een lijvig handboek dat zo rijk is aan tekst, grafische informatie, nieuw, historisch en paleografisch kaartmateriaal en sublieme fotografie dat ik er na twee maanden lezen, bladeren en bewonderen nog lang niet op ben uitgekeken. 

Landschappen van Nederland, verschenen bij Uitgeverij Matrijs, kwam tot stand onder redactionele leiding van ingenieur en hoogleraar landschapsgeschiedenis Theo Spek, met medewerking van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed en het Kenniscentrum Landschap van de Rijksuniversiteit Groningen. 

Welke landschapstypen kent Nederland eigenlijk? Over die vraag wordt al meer dan honderd jaar gediscussieerd. De komst van digitale geografische informatiesystemen (GIS) maakte een veel gedetailleerder kartering mogelijk, maar landschapstypering blijft mensenwerk. 

Alle eerdere indelingen wegend baseert Spek dit boek op een eigen, nieuwe indeling, waarin ons land zeventien landschapstypen telt, elk met eigen geografische, natuurlijke en culturele karakteristieken. Dat is immers wat een landschap is: de vrucht van de wisselwerking tussen aarde, natuur en mens.

Lange lijnen in de tijd

Die definitie impliceert ook dat elk landschap dynamisch van aard is. Moeten we alles proberen te behouden zoals het nu is? Welnee, betogen de auteurs. Maar voor we grote, ruimtelijke ingrepen plegen, is het verstandig om te weten welke kenmerken dat specifieke landschap bijzonder maken. 

‘Denken over landschap is denken over lange lijnen in de tijd’, stelt Spek. Wat is het goed dat er nu een toegankelijk handboek ligt om het verhaal van al die landschappen meer bekendheid te geven.

Landschappen van Nederland
Theo Spek (red.) | 696 blz. | € 89,95

Foto boven: Langs de kust van de Noordoostpolder, ten noorden van Urk, is windmolenpark Westerweerwind aangelegd. 
Foto: Hollandse Hoogte / ANP / Siebe Swart