Waar blijven de Oppenheimer-achtige speelfilms over de ontwikkeling van AI, vraagt columnist Julia Wąsala zich af.

Your Facebook account has been permanently disabled.’ Deze melding kreeg ik nadat ik een Facebookaccount had geprobeerd aan te maken voor het promoten van een symposium. Ik had gefaald bij de ‘ik ben geen robot’-test. Ik kon er wel om lachen: een paar maanden ervoor had ik mijn persoonlijke account verwijderd. Het was net alsof Facebook wraak op me nam.

In de korte film Ik ben geen robot loopt de gefaalde CAPTCHA (Completely Automated Public Turing test to tell Computers and Humans Apart), een ‘ik ben geen robot’-test waarbij je bijvoorbeeld foto’s van stoplichten moet aanklikken, anders af. De hoofdpersoon komt er tot haar grote schrik achter dat ze een robot is. Van streek belt ze haar rijke vriend (haar ‘eigenaar’), die vervolgens stotterend zegt dat de verbinding wegvalt en snel de telefoon ophangt. Er volgt een exploratie van wat het betekent om een robot of een mens te zijn.

De thema’s die in de film worden aangekaart zijn niet nieuw. Veel AI-films gaan over wat het betekent een mens te zijn. Denk aan films over futuristische robots zoals Ich bin dein Mensch, Companion en Ghost in the Shell. Deze films stellen aan de kaak wat intelligentie is en hoe we artificiële intelligentie (AI) behandelen. We doemdenken ook over de impact van AI op onze maatschappij, zoals in Mission Impossible: Dead Reckoning, waar een abstracte, kwaadwillende entiteit de wereld probeert over te nemen. Deze films gaan over toekomstscenario’s – we leven (nog) niet in een wereld waar robots niet van mensen te onderscheiden zijn of waar algoritmen kunnen knoeien met wat je met eigen ogen ziet. Je moet deze films dan ook niet kijken om te leren hoe AI werkt of hoe we dat hebben ontdekt.

De zoektocht naar kennis an sich is inherent aan de mens.

Vergelijk dat met films over andere technische onderwerpen zoals natuur- en sterrenkunde. Naast sciencefictionfilms zoals Interstellar hebben we ook films die op een spannende manier de verhalen van ontdekkingen en de mensen er achter vertellen: Oppenheimer, Hidden Figures, Theory of Everything. We volgen enthousiaste mensen in hun zoektocht naar kennis. We leren ook over de vakgebieden zelf. Tenslotte vindt de ontknoping vaak plaats door wetenschappelijke ontdekkingen, waardoor we als kijker ook iets nieuws leren over de theorie. Het is inspirerend, spannend, en ja: ook leerzaam.

Hebben we dan helemaal geen films over uitvindingen in AI-onderzoek? We hebben The Imitiation Game, over informaticus Alan Turing, de uitvinder van de voorloper van de CAPTCHA: de turingtest. Alleen gaat deze film niet primair over Turings bijdragen aan AI, maar over zijn gevecht met geestelijke gezondheid en seksuele identiteit.

We kijken films over wetenschappelijke en technologische ontdekkingen niet alleen omdat we geïnteresseerd zijn in de toepassingen. De zoektocht naar kennis an sich is inherent aan de mens. NASA heeft niet voor niets één van haar Mars-rovers Curiosity genoemd.

Maar AI is geen sciencefiction meer. We hebben slimme robotstofzuigers, schrijfhulpen en AI helpt ons om onze bergen digitale data te verwerken. We hebben het steeds vaker over AI-geletterdheid, toch maken we amper films die op een aantrekkelijke manier laten zien hoe AI werkt en tot stand komt.

En nee, ik hoef geen film over Rudy de Roombastofzuiger. Wel wil ik wil me verwonderen over hoe Ada Lovelace, de dochter van dichter Lord Byron, in haar weelderige negentiende-eeuwse jurken de eerste computerprogramma’s schreef. Ik wil handje na handje popcorn in mijn mond stoppen tijdens een bloedstollende scene waarin wordt getoond hoe onderzoekers op een bijeenkomst aan Dartmouth College in 1956 de term Artificial Intelligence bedachten. Wedden dat we Oppenheimer kunnen overtreffen?

Tekst: Julia Wąsala, AI-onderzoeker met specialisatie aardobservatie aan de Universiteit Leiden en SRON.
Beeld: Deceptive Dialogues door Nadia Nadesan & Digit. Penelope aan het weefgetouw,  maar in plaats van met draad weeft ze met binaire code. https://betterimagesofai.org / https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/