Wetenschap als beeldende kunst
Wetenschappelijke afbeeldingen hangen als ware kunstwerken aan de muren van het Stedelijk Museum Breda tijdens de tentoonstelling True Beauty – Op de grens van kunst en wetenschap. ‘Sommige onderzoekers geven hun werk een bijna artistieke invulling die eerder hoort bij een museum dan een laboratorium.’ De tentoonstelling gaat zaterdag 3 maart open.
‘Wetenschappers kunnen steeds meer zichtbaar maken’, vertelt Dingeman Kuilman, algemeen directeur van het Stedelijk Museum Breda. ‘Zowel op het kleine niveau van het atoom als het grote van het heelal brengen ze in beeld wat met het blote oog niet is te zien.'
Kuilman loopt al pratend door de expositieruimte van True Beauty, waar de opbouw van de tentoonstelling daags voor de opening nog in volle gang is. Het is de eerste grote tentoonstelling van het museum dat afgelopen zomer zijn deuren voor het eerst opende. Voor True Beauty ging Kuilman op zoek in beeldbanken van onderzoeksinstituten over de hele wereld. Bevlogen vertelt hij over wat er te zien is en waarom juist daarvoor is gekozen.
'Veel beelden uit de wetenschap zijn geen foto’s meer, maar visualisaties van data. Onderzoekers verwerken informatie tot afbeeldingen van de onzichtbare werkelijkheid. Ze combineren objectieve metingen met voorstellingsvermogen en daarbij maken ze eigenlijk artistieke keuzes. Elektronenmicroscopie bijvoorbeeld levert een soort RAW-bestanden op, met ruwe en onbewerkte data. Beslissingen over de kleur, de lichtinval en de uitsnede bepalen de uiteindelijke kwaliteit van het beeld.’
Breinconnecties
Kuilman blijft staan bij een afbeelding van een zogeheten 'connectonoom', dat laat zien hoe de verschillende zenuwbanen in de hersenen lopen en met elkaar zijn verbonden. Hiervoor is eerst een MRI-scan gemaakt van het brein. De ruwe gegevens daarvan zijn plakjes, doorsneden van de hersenen. Die zijn aan elkaar gekoppeld en vervolgens in een aantal stappen bewerkt tot dit object.
‘De onderzoeker, David Liewald van de Britse University of Edinburgh, heeft het connectonoom in de ruimte gehangen. Hij heeft het zelfs een schaduw gegeven, waardoor het een object wordt en het iets surrealistisch krijgt. Het is fascinerend hoe hij half bewust deze vorm kiest’, vindt Kuilman.
Kleurkeuzes
Vervolgens wijst Kuilman op een canvas dat bijna een Van Gogh lijkt, maar een microscoopopname van een geelgerande watertor is. Te zien zijn de zuignapjes op de voorpoten van het mannetje, die zich daarmee tijdens het paren vastklemt aan het schild van het vrouwtje. Door de kleurkeuzes doet het microscoopbeeld denken aan een expressionistisch schilderij.
‘Hier is het met name een esthetische keuze. Er is ook wetenschappelijk beeld waarbij het noodzakelijk is om kleur en textuur toe te voegen om iets zichtbaar te maken. De onderzoeker wordt gedwongen te interpreteren.’
Als voorbeeld noemt hij de afbeelding van een miniscuul bloedvat dat zich achter het oog bevindt. Onderzoeker Peter Maloca van de Zwitserse Universität Basel heeft het met behulp van optische coherentietomografie in beeld gebracht. Het is een digitale reconstructie van ruim 250 dunne microscopische doorsneden die als plakjes achter elkaar zijn gezet. De kleur en textuur zijn later kunstmatig toegevoegd.
Kuilman heeft de oogholte naast beeld gehangen afkomstig uit de sciencefictionfilm Fantastic Voyage uit 1966. Daarin wordt een duikboot met vijf bemanningsleden verkleind tot de grootte van ongeveer een microbe en vervolgens geïnjecteerd in het lichaam van een belangrijke wetenschapper. Om zijn leven te redden moeten ze een bloedpropje in zijn hersenen verwijderen. ‘De sfeer van beide beelden is hetzelfde. Je zou bijna denken dat Maloca Fantastic Voyage heeft gezien.’
Prentenkabinet
De uitleg bij de beelden in de expositieruimte is summier; er staan slechts een paar trefwoorden bij vermeld. ‘Het zijn een soort zoektermen’, aldus Kuilman. De uitgebreidere toelichting staat beschreven in een gidsje dat bezoekers krijgen. Een bewuste keuze, verklaart Kuilman. ‘Het is in de eerste plaats een beeldexpositie in een museum voor beeldende kunst, en geen wetenschapstentoonstelling.’
Er is dan ook een zorgvuldige afweging gemaakt hoe de wetenschappelijke beelden zijn gepresenteerd. ‘We tonen ze bewust zonder lijst of passe-partout, want daarmee zou je de beelden een status geven die ze niet hebben. Zo zijn ze ook niet bedoeld. Ook hebben we ervoor gekozen om ze niet heel groot op te hangen, maar meer om ze als een prentenkabinet te presenteren.’
De grens tussen kunst en wetenschap vervaagt
De visualisaties van internationale toponderzoekers hangen gebroederlijk naast het werk van kunstenaars die zich laten inspireren door de wetenschap. Een centrale plaats is er voor de Bredase kunstenaar Hubert Leyendeckers, wiens werk doet denken aan sterrenstelsels.
‘De grens tussen kunst en wetenschap vervaagt', besluit Kuilman. 'Deze tentoonstelling toont het nieuwe tussengebied.'
De tentoonstelling 'True Beauty – Op de grens van kunst en wetenschap' is van zaterdag 3 maart tot en met zondag 19 augustus 2018 te zien in het Stedelijk Museum Breda.
Openingsbeeld: Geelgerande watertor, Spike Walker
