Astronauten in het internationale ruimtestation ISS hebben voor het eerst zelfgekweekte sla gegeten. Het ging om rode romanasla, die door de bemanning is verbouwd in een soort couveuse genaamd Veggie.

Op maandag 11 augustus hieven drie bemanningsleden plechtig hun verse, kale slablaadjes, klonken ermee alsof het wijnglazen waren, en zetten er daarna hun tanden in. Ze vonden het ‘awesome’. Een tweede rondje werd gegarneerd met olijfolie en balsamicoazijn.

De totale oogst bestond uit drie kroppen, opgekweekt door tuinman van dienst astronaut Scott Kelly. De bemanning heeft de helft daarvan verorberd, overigens nadat de blaadjes veiligheidshalve waren ontsmet door ze af te nemen met tissues gedrenkt in citroenzuur. De andere helft is ingevroren en teruggestuurd naar de Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA voor onderzoek.

Echte aarde is onder gewichtloze omstandigheden te kruimelig en geeft te veel troep

Normaal gesproken eten astronauten vooral groente die op aarde is gevriesdroogd. De verse wortelen en appels die bij bevoorrading worden aangevoerd, gaan nooit langer dan een paar dagen mee. Er is eerder sla gekweekt in de ruimte, maar tot nu toe was er geen toestemming om die op te eten. De eerste partij is in oktober 2014 bij NASA op de grond afgeleverd en daar onderzocht op mogelijk gevaarlijke micro-organismen. Dat leverde geen verontrustende gegevens op. Daarmee was de weg vrij om de volgende oogst wel deels op te eten.

De huidige voorraad is sinds 8 juli in Veggie gekweekt uit zaden die vijftien maanden aan boord zijn geweest. De voedingsbodem bestond uit een kleiachtig materiaal – echte aarde is onder gewichtloze omstandigheden te kruimelig en geeft te veel troep. Voor de belichting is een combinatie van rood en blauw licht uit zuinige ledlampen gebruikt. Die kleuren worden door de planten het best opgenomen en geven dus de hoogste opbrengst per geïnvesteerde kilowattuur – in een ruimtestation moet elke kilowattuur efficiënt worden ingezet. Er is wel wat groen licht bijgemengd, zodat de ‘akker’ er voor de astronauten minder spookachtig uitziet.

Planten blijken in de ruimte niet heel anders te groeien dan op aarde

Water geven moet met speciale zorg gebeuren, omdat bij gewichtloosheid druppels zomaar in het rond kunnen vliegen, wat niet handig is met veel elektronica in de buurt. Het ‘begieten’ gaat via kousjes, zoals die ook in olie- en gaslampen zijn te vinden, waarin de oppervlaktespanning het vocht naar de plantjes zuigt.

Wat opvalt is dat de kroppen sla er vrij normaal uitzien, ondanks de gewichtloosheid. Planten blijken in de ruimte niet heel anders te groeien dan op aarde. Het kleiachtige substraat functioneert als bodem. Wortels moeten wel in de klei groeien, anders is het leven van de plant van korte duur. Stengels en bladeren gaan noodzakelijkerwijs de andere kant op, weg van het oppervlak. Onderzoek op aarde en in de ruimte toonde al aan dat een bepaald soort tastzin in de wortels een rol speelt, terwijl ook licht een sturende werking heeft: bladeren en stengels groeien naar licht toe, wortels ervan af.

Een van de redenen om sla in de ruimte te verbouwen is de lange afstand tot Mars. Op zo’n lange tocht is het noodzakelijk zo veel mogelijk voedsel aan boord te produceren. Groenten kunnen essentieel zijn voor ruimtereizigers, volgens NASA-onderzoeker Ray Wheeler: ‘Sla, maar ook tomaten en bessen leveren antioxidanten die afvalstoffen ten gevolge van straling helpen opruimen. Ook kunnen ze een positief effect hebben op de stemming.’ NASA denkt ook dat ‘recreatief tuinieren’ mogelijk goed is voor het geestelijk welbevinden van de astronauten. Naar dat aspect is bij het sla-experiment echter niet gekeken.

Met het eten van de sla is voor het eerst aangetoond dat voedsel in de ruimte kan groeien. De vraag is of op deze manier groente verbouwen serieus kan bijdragen aan de voedselvoorziening in een ruimteschip. Genoeg voedsel verbouwen om iemand op een lange reis te voeden kost namelijk veel ruimte en energie. De afweging tussen het gewicht van voorraden en de ruimte die nodig is voor een boordboerderij, is een lastige.(Herbert Blankesteijn)