Toekomstgericht onderzoek naar technieken voor het verwezenlijken van maatschappelijke doelstellingen dreigt uit Nederland te verdwijnen, zo waarschuwen de technische instituten aan de vooravond van de presentatie van het nieuwe regeerakkoord. Twee van de vier coalitiepartijen beloofden tijdens de verkiezingen een miljard extra.

De waarschuwing valt te lezen in het omslagverhaal van De Ingenieur: Innovatie in verval, zo luidt de veelzeggende kop.

Illustratie Marcel Ruijters.

Het probleem wordt in het artikel scherp neergezet door directeur Maarten Smits van het waterbouwkundig onderzoeksinstituut Deltares. ‘Er zijn sterke aanwijzingen dat het afbrokkelen van de ijskappen op Antarctica zal leiden tot een veel snellere zeespiegelstijging. Hoe kunnen we inrichting van Nederland hierop aanpassen? Om te weten wat de juiste beleidsopties zijn moet je eerst langdurig onderzoek doen.’

Een vergelijkbaar voorbeeld komt van directeur Bas Büchner van het maritieme onderzoeksinstituut Marin. ‘Het probleem zit hem in het onderzoek voor óvermorgen: hoe leveren we een bijdrage aan schonere of zelfvarende schepen en een schonere zee?’ En Ernst van den Ende, algemeen directeur van de WUR-afdeling Plant Sciences zegt: ‘We komen niet meer toe aan systeemontwikkeling op het gebied van megastallen: hoe kun je dieren houden op een manier die aansluit bij onze verwachtingen?’


Basisfinanciering gekort met 28 %

Basisfinanciering loopt terug.

De achterliggende oorzaak is de gewijzigde financiering van de technische instituten, waaronder TNO, Deltares, Marin, ECN (energie-onderzoek), het NLR (Lucht- en Ruimtevaart) en DLO (Dienst Landbouwkundig Onderzoek, waaronder onder meer Plant Sciences valt). Daarbij gaat het onder andere om een korting op de basisfinanciering door de overheid: op een totaalbudget van een kleine 500 miljoen wordt vanaf 2018 zo’n 150 miljoen gekort. De gelden die nog wel naar de instituten vloeien, hebben steeds meer het karakter van contractonderzoek. Dat zijn bijvoorbeeld subsidies uit het topsectorenbeleid, waar bedrijfsleven en onderzoeksinstelingen samen de onderzoeksagenda bepalen. ‘Dat is prima voor het onderzoek naar de problemen van vandaag en morgen, maar niet voor overmorgen’, zegt Büchner.

 


Uit de groef van het marktdenken

Kritiek op het kortetermijndenken van de overheid klonk eerder dit jaar door in rapporten van twee adviescommissies. Een evaluatiecommissie onder voorzitterschap van Océ-voorman Anton Schaaf waarschuwde dit voorjaar dat de vitaliteit van de technische instituten sterk onder druk staat: er is weinig ruimte voor vernieuwend onderzoek. ‘Het is tijd dat de overheid uit de groef van het marktredeneren komt. Schone lucht, gezondheid, veiligheid: dat heeft allemaal waarde. De oorspronkelijke functie van de instituten is het verwezenlijken van maatschappelijke doelstellingen. Die maatschappelijke waarde is uit het oog verloren.’

De Adviesraad voor Wetenschap, Technologie en Innovatie (AWTI) sloot zich in september aan bij deze analyse met een brandbrief over het kennislandschap als geheel: Nederland verliest het vermogen om praktische oplossingen te ontwikkelen voor economische en maatschappelijke uitdagingen.


Energieonderzoek

Eerder wees Tim van der Hagen, lid van die AWTI en voorzitter van het College van Bestuur van de TU Delft in De Ingenieur op het belang van het energieonderzoek. ‘Je zou verwachten dat een overheid die het energiesysteem ingrijpend wil veranderen, de slimste mensen bij elkaar haalt om de noodzakelijke innovaties te ontwikkelen. Maar dat gebeurt helemaal niet: het energieonderzoek is versnipperd doordat er geen keuzes worden gemaakt, we besteden er veel minder geld aan dan de ons omringende landen.’ De AWTI pleitte voor een extra budget van 300 miljoen euro voor energieonderzoek.


Verkiezingsbeloftes

Wat het nieuwe regeerakkoord gaat bieden voor het toekomstgerichte onderzoek wordt morgen bekend. Dan wordt ook duidelijk wat er terecht komt van de verkiezingsbeloften van de partijen die nu het nieuwe kabinet vormen. Wat zeiden die erover?

VVD

► Wel meer geld voor onderzoek, geen concreet bedrag, maar een miljard euro extra is te veel.

CDA

► Geen extra geld voor onderzoek, wel verdubbeling gelden voor onderzoek naar energie van 200 naar 400 miljoen euro.100 miljoen euro extra voor de topsectoren.

D66

► Een miljard euro extra voor onderzoek en innovatie. Fondsen richten op maatschappelijke uitdagingen als klimaatverandering, digitalisering, zorg en grondstoffen- en Voedselschaarste.

ChristenUnie

► Een miljard euro extra voor onderzoek en innovatie. Fondsen richten op grote maatschappelijke uitdagingen

Morgen meer over wat er van deze beloftes in het regeerakkoord terecht is gekomen.

Lees het complete omslagverhaal, Innovatie in Verval, in De Ingenieur. Neem nu een kennismakingsabonnement van € 25 voor drie nummers.