Honderden spoorwegaffiches tonen de ontwikkeling van de grafische vormgeving - en meer. Een bijbehorende tentoonstelling laat nog even op zich wachten, maar het boek 150 jaar Nederlandse spoorwegaffiches geeft al een prachtig tijdsbeeld. 

Reclame maken door affiches aan te plakken? Veel te frivool, vonden de ingenieurs die in de negentiende eeuw de dienst uitmaakten bij de Nederlandse spoorwegen. Goede wijn behoeft geen krans, was het devies. Wat een opluchting dat de conservatieve krachten die halsstarrige houding uiteindelijk hebben opgegeven. Want als het boek 150 jaar Nederlandse spoorwegaffiches één ding duidelijk maakt, dan is het wel hoe mooi reclameposters kunnen zijn.


Mond-tot-mondreclame

In Frankrijk verschenen al rond 1875 de eerste reclame-uitingen in het straatbeeld, in Nederland duurde het tot rond de eeuwwisseling eer ze gemeengoed werden. Niet alleen de spoorwegen in ons land waren huiverig. Ook bijvoorbeeld de scheepvaartmaatschappijen wensten hun klanten ‘niet door opgeschroefde advertentiën voor hunne lijn te winnen, maar hen zoo goed te behandelen, dat wij zelf eene voldoende reclame zijnʼ. Ofwel: mond-tot-mondreclame moest voldoende zijn.

Uiteindelijk gingen de grote rederijen als eerste overstag. Voor het ontwerp van een affiche voor de verbinding Hoek van Holland-Harwich schakelden ze architect Hendrik Petrus Berlage in. Hoewel een bootverbinding centraal stond, koos Berlage ervoor ook een locomotief af te beelden. Het spoorwegaffiche was daarmee geboren.


Vakantie met de trein

Vanaf 1913 zetten de spoorwegen de affiches massaal in. Aanvankelijk werden vooral specifieke lijnen aangeprezen, maar vanaf de jaren dertig, gebruikten de spoorwegen de affiches om kortingsacties aan de man te brengen: het was immers crisistijd.

In de tweede helft van de vorige eeuw werden steeds vaker internationale vakantietreinen gepromoot. En na de jaren zestig stonden jongeren centraal met affiches die op de jeugd gerichte producten als Tienertoer en Interrail promootten.


Frivoliteiten

150 jaar Nederlandse Spoorwegaffiches, dat gepaard zou gaan met een nu uitgestelde tentoonstelling in het Spoorwegmuseum in Utrecht, geeft daarmee behalve een mooi overzicht van de veranderende ontwerpstijlen ook een goed tijdsbeeld van de voorbije eeuw.

Het siert samensteller en verzamelaar Arjan den Boer dat hij niet alleen de mooie affiches laat zien, maar er ook een interessant verhaal bij heeft geschreven, met aandacht voor elk van de grafisch ontwerpers. Sommigen, zo leert het boek ons – waren opgeleid als ingenieur. Gelukkig blijken dus niet alle ingenieurs vies van frivoliteiten.

150 jaar Nederlandse spoorwegaffiches
Arjan den Boer | 304 Blz. | € 59,50 (vanaf mei € 79,50).