Covid-19 liet zien dat we als maatschappij niet optimaal zijn voorbereid op een ontwrichtend virus. Ook de overstromingen in Limburg en Duitsland waren een alarmbel. Wat kunnen we van deze crises leren? Daarop richt een nieuw onderzoeksinstituut zich.

 

Wat hebben de coronapandemie en de hevige overstromingen in Limburg van afgelopen zomer met elkaar te maken? Op het eerste gezicht niet zoveel, maar als we nieuwe rampen uit dezelfde categorieën willen voorkomen, dan zijn er soms vergelijkbare lessen te trekken.

Dat is waarop het vorig jaar opgerichte Pandemic and Disaster Preparedness Center (PDPC) zich gaat richten, een samenwerking tussen onderzoekers van de TU Delft, Erasmus Universiteit in Rotterdam en het bijbehorende academische ziekenhuis, Erasmus MC.
 

Grote waterpartijen

Een van de deelprojecten van het PDPC is bijvoorbeeld Gezonde Deltasteden van de toekomst. ‘Denk aan de grote waterpartijen die soms rond een stad liggen. Die hebben we ingevoerd om een overvloed aan water op te vangen bij hevige regenval’, vertelt de Delftse hoogleraar waterbouwkunde Bas Jonkman, Ă©Ă©n van de initiatiefnemers van het PDPC.

‘Maar stilstaand water vormt ook een vruchtbare voedingsbodem voor muggen die ziekten kunnen overdragen. In Singapore kun je om die reden nu al een boete krijgen als je een bakje water in de tuin laat staan.’

 

Vind je dit een leuk artikel? Abonneer je dan gratis op onze wekelijkse nieuwsbrief.

 

Disciplines werken samen

Het is dus opletten wanneer de oplossing voor het ene probleem het risico op een andere ramp kan vergroten. Daarom werken in het PDPC experts van verschillende disciplines samen. ‘Je kunt een probleem vanuit elk vakgebied afzonderlijk benaderen, maar het is vruchtbaarder om de snijvlakken op te zoeken.’

Zo zijn er tal van dwarsverbanden te ontdekken tussen verschillende rampen en crises en hoe die zijn te voorkomen of de gevolgen ervan te beperken. ‘Wat de coronacrisis gemeen heeft met een mogelijke natuurramp, zoals een overstroming, is dat systemen overbelast raken. De maatschappij, het gezondheidssysteem en de economie krijgen grote schokken te verduren. Hoe gaan we daarmee om?

Maar ook zijn er over en weer lessen te trekken uit de risicocommunicatie door overheden: hoe gedragen mensen zich rond vaccinaties? Hoe gedroegen ze zich bij de overstroming in Limburg?’

 

Modellen

Wiskundige modellen kunnen daarbij een handje helpen. Maar bij covid-19 bijvoorbeeld slaagden de experts van het RIVM er lang niet altijd in om de snelheid van besmettingen juist te voorspellen. Jonkman: ‘Ik zie een parallel met Limburg. Daar wisten we dankzij de modellen wel dat er veel water naar beneden zou komen, maar dat kwam uiteindelijk toch sneller dan verwacht – de overstromingen bij Valkenburg zagen de modelleurs niet aankomen.’
 

Rij voor een supermarkt in Utrecht, maart 2020, kort na invoering van maatregelen tegen de overdracht van het coronavirus. Foto: Shutterstock

 

Politiek

Politieke uitspraken doet het PDPC uiteraard niet. Jonkman: ‘Het is aan de politiek om beleidskeuzen te maken. Wij vergaren kennis en brengen nieuwe, opkomende risico’s in kaart. We denken daarbij in scenario’s; wat zou er kunnen gebeuren en wat doen we in zo’n geval? We nemen de echt lastige vragen voor Nederland en benaderen die vanuit verschillende invalshoeken.’
 

Eerste projecten

Medio vorig jaar ging het PDPC officieel van start, maar de samenwerking bevindt zich nog in de beginfase. De eerste onderzoeksprojecten, de zogenoemde ‘frontrunner’-projecten, gaan binnenkort van start, en parallel daaraan proberen de initiatiefnemers in overleg met de overheid een permanent centrum te realiseren. Hun doel is dat er een fysieke locatie komt waar zo’n tweehonderd onderzoekers werken.

 

Gedragswetenschappen
Wat de pandemie in ieder geval aan het licht heeft gebracht, is dat bepaalde bevolkingsgroepen harder worden getroffen en dan andere. Nu hebben we te maken met een virus dat bijna niemand had zien aankomen, maar iets soortgelijks kan gebeuren bij een overstroming of een hittegolf.
Om van deze dynamiek meer te begrijpen, is de inbreng nodig van sociologen die het gedrag van groepen mensen in de samenleving bestuderen. ‘In het begin van de pandemie ging het vooral over de infecties en daarbij waren medisch-biologen aan het woord’, vertelt Pearl Dykstra, hoogleraar empirische sociologie aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam, en een van de oprichters van het PDPC.
‘Maar nu we in een andere fase van de pandemie verkeren, gaat het voor mensen over de keuze om zich te laten vaccineren of niet, over het dragen van mondkapjes en je gedrag aanpassen door thuis te blijven bij klachten. Hoe mensen reageren op dringende adviezen van de overheid en hoeveel vertrouwen ze daarin hebben, dat draait allemaal om menselijk gedrag. Ik denk dat de artsen nu beter inzien dat ze sociologen nodig hebben.’

 

MEER LEZEN OVER HET PANDEMIC AND DISASTER PREPAREDNESS CENTER?

Het hele verhaal is te lezen in het januarinummer van De Ingenieur. Koop de digitale versie voor € 7,50, of neem - met een flinke korting van 25 % - een digitaal jaarabonnement van twaalf nummers voor € 69,-.

Openingsfoto: Overstromingen in Duitsland in 2021. Rampen van deze omvang leggen cruciale systemen lam, in dit geval infrastructuur. Foto: Shutterstock