Het nucleaire landschap van de wereld staat voor een ingrijpende verandering. Na decennia van status quo met zo'n 30 kernenergielanden, gaan de komende decennia 50 tot 60 nieuwe staten aan de slag met kernenergie. We moeten alles op alles zetten om te zorgen dat we dan wereld hebben waarin we prettig kunnen leven. ‘We lopen het risico dat op tal van plaatsen Iran-achtige crises ontstaan.’

Prof. Steven Miller van de Harvard University wil tijdens de Nuclear Knowledge Summit van 23 maart in Delft geen apocalyptisch beeld oproepen, maar zijn waarschuwing is er niet minder urgent om: het huidige systeem van verdragen, instituties en controle is niet adequaat om ervoor te zorgen dat de expansie van het gebruik van atoomenergie in veilige banen wordt geleid.

De afgelopen decennia was er sprake van een status quo: zo’n 30 landen hebben ruim 400 in gebruik.  Maar dat gaat de komende decennia veranderen.

Op dit ogenblik zijn er 70 kerncentrales in aanbouw, waarvan in China 28, Rusland 10 en India 5.

Dan zijn er de komende tien jaar zo’n 173 gepland, wederom de meeste in de drie genoemde landen, maar ook de volgende landen zijn er mee bezig, in volgorde van concreetheid:

De Verenigde Arabische Emiraten, Wit-Rusland, Litouwen, Turkije, Vietnam, Jordanië, Polen, Kazakhstan en Italië. Dat zijn samen met Iran, dat inmiddels zijn Bushehr-centrale operationeel heeft, tien nieuwe kernenergielanden.


De Iraanse Bushehr kernreactor.

Voor de komende 15 tot 20 jaar zijn er 310 nieuwe centrales gepland, met als nieuwkomers:
Bangladesh, Thailand, Indonesië, Egypte, Saoedi-Arabië, Chili, Israël, Nigeria, Maleisië, Nigerië, Maleisië, Marokko en Koeweit.

Verder geldt kernenergie als serieuze optie in de landen:
Namibië, Kenia, Mongolië, Filipijnen, Singapore, Albanië, Servië, Kroatië, Estland, Letland, Libië, Algerije, Azerbeidzjan, Sri Lanka, Tunesië, Qatar, Soedan, Venezuela, Bolivië en Peru.

Wat maakt kernenergie zo aantrekkelijk:

+ onzekerheid over de prijs van fossiele brandstof, bij een prijs van een vat olie van $ 100 is kernenergie al lonend. Voor landen met veel fossiele energie is verkopen voor die prijs aantrekkelijker dan zelf opsouperen.

+ de behoefte aan diversificatie van de eigen energiemix.

+ bijdrage aan vermindering van CO2.

+ kernenergie als symbool van economische modernisering, als icoon van en grote nationale prestatie.

Niet alle genoemde plannen zullen doorgaan, maar zeker is dat kernenergie veel breder zal worden toegepast, in veel nieuwe landen. Miller: ‘Hoe kunnen we die transitie op zo’n manier managen dat we de ongecontroleerde verspreiding van nucleair materiaal tegengaan en de veiligheidsrisico’s minimaliseren?’


Nucleair onderzoekscentrum in Vietnam.

De eerste opgave voor de nieuwe landen is het opbouwen van een gemeenschap die hoogstaande veiligheid kan waarborgen. Dat op zich is al moeilijk bij een techniek waarbij de kans dat er iets mis gaat klein is. En hoe weet je dat je veiligheidsregime op orde is? ‘In de westerse landen, met veertig jaar ervaring, hebben we dat nog steeds niet goed opgelost, laat staan in landen die nog aan het begin staan.’ Bij de ramp in Fukushima blijkt dat zelfs een land als Japan zijn veiligheidsregime niet goed heeft geregeld! 

Het proliferatierisico heeft volgens Miller veel te maken met de wijze waarop landen hun kernenergie inrichten. ‘Welke brandstofcyclus gaan ze hanteren, hoe ver gaan ze met verrijking en opwerking?
Kroonvoorbeeld zijn de Verenigde Arabische Emiraten, die een kerncentrale willen zonder eigen verrijking en opwerking: de brandstof wordt van elders ingekocht en na gebruik weer afgeleverd, keurig gereguleerd. ‘Maar tal van nieuwe kernenergiestaten weigeren zo’n aanpak vanwege hun nationale trots. Maar zodra je verrijking hebt, is er de kernwapenoptie! We lopen dus het risico dat er op veel meer plaatsen op de wereld Iranachtige crisissituaties ontstaan.

Om dit te voorkomen pleit Miller voor de volgende maatregelen:

+ ontmoedig riskante technologie, probeer te voorkomen dat landen de cyclus van verrijking en opwerking gaan toepassen.

+ zorg dat er een niet selectieve, niet vrijblijvende hoge wereldstandaard van nucleaire veiligheid komt.

+ herzie de toepassing van het non-proliferatieverdrag, dat nu al niet adequaat blijkt, creëer een nieuw stelsel van internationale afspraken die de verspreiding van nucleair materiaal voorkomt.