Minister Ingrid van Engelshoven (OCW) heeft maandag bekendgemaakt dit jaar 30 miljoen euro te steken in de bouw van de Square Kilometre Array, kortweg SKA, een enorme radiotelescoop in Australië en Zuid-Afrika.

De toekenning hangt samen met het besluit van de ministerraad om Nederland officieel te laten deelnemen aan de internationale samenwerking achter SKA, die in totaal twaalf leden telt. Op 12 maart zullen deze landen samen in Rome het SKA-oprichtingsverdrag ondertekenen.
 

130.000 antennes

Via het radioastronomie-instituut ASTRON zal Nederland vooral een grote rol spelen bij het Australische deel van SKA, SKA-Low genaamd. Dat zal bestaan uit 130.000 antennes, later uit te breiden tot een miljoen exemplaren, die samen radiostraling uit het heelal waarnemen met lage frequenties.

Dat Nederland een sleutelrol speelt bij het realiseren van SKA-Low ligt op zich voor de hand. In ons land bevindt zich namelijk het hart van de vergelijkbare, maar kleinschaligere radiotelescoop LOFAR: een verzameling van 20.000 antennes.
 

Regionaal datacenter

Het andere deel van SKA, SKA-Mid, wordt een geheel van honderden schotelantennes in Zuid-Afrika, die zich gaan richten op radiostraling met hogere frequenties. Aan deze schotels zelf zal Nederland niets bijdragen; wel aan de computersystemen die ter plekke data verwerken, vertelde de aan ASTRON verbonden elektrotechnicus Pieter Benthem eerder aan De Ingenieur.

Daarnaast wordt er een netwerk opgezet van regionale datacentra verspreid over de wereld. 'Daarvan komen er meerdere in Europa', zegt ASTRON-voorlichter Frank Nuijens. 'Momenteel hebben wij daar een coördinerende rol in, die we dankzij de officiële deelname van Nederland aan de SKA-samenwerking kunnen vasthouden en versterken.'

Ook krijgt Nederland een eigen regionaal datacenter, dat zowel SKA, LOFAR als APERTIF, een recente uitbreiding van de Westerbork-radiotelescopen, zal bedienen. (Lees: 'Blikveld telescoop Westerbork nu 37 keer zo groot'.) Dit datacenter start in Groningen, vertelt Nuijens.
 

Meest complete kaart

Met SKA hopen sterrenkundigen onder meer radiostraling op te vangen die enkele honderden miljoenen jaren na de oerknal werd uitgezonden, toen de eerste sterren ontstonden. Ook moet het met SKA mogelijk worden de algemene relativiteitstheorie te testen in de buurt van neutronensterren: heel compacte overblijfselen van zware sterren. Verder staat de meest complete kaart tot nu toe van het ons omringende heelal op het programma.

Het ontwerp van SKA is bijna af; de bouw moet in 2021 beginnen. De totale kosten worden geraamd op bijna 700 miljoen euro.