We worden als maatschappij overrompeld door de snelle ontwikkelingen in het digitale domein, constateert het Rathenau Instituut in een nieuw rapport. Fundamentele rechten komen zelfs in het geding. Het instituut beveelt een aantal dingen aan: er moet beter toezicht komen, verantwoordelijkheden moeten beter vastgelegd worden en er moet een maatschappelijk dialoog komen. Daarnaast moet de overheid een visie opstellen om de grondrechten van mensen te borgen en de beide Kamers zouden periodiek het genoemde toezicht tegen het licht moeten houden.


Het Rathenau Instituut stelt vast dat overheid, bedrijfsleven en de maatschappelijke spelers onvoldoende zijn toegerust om onze fundamentele rechten te beschermen rond digitalisering. Dat valt te lezen in het rapport 'Opwaarderen - Borgen van publieke waarden in de digitale samenleving'.

De voorbeelden zijn niet lastig te vinden. Data en software beïnvloeden onze beslissingen en ons gedrag. Nepnieuws (of propaganda) speelt een rol bij verkiezingen. Platforms zoals Airbnb, Facebook en Uber verzamelen informatie over ons en beïnvloeden onze keuzes. Slimme speelgoedpoppen en smart-tv's luisteren met ons mee; en waar gaat die data eigenlijk heen? De virtuele en fysieke wereld raken volledig met elkaar verweven, constateren de auteurs van het rapport terecht.
 

Privacy

Er is momenteel veel te doen over de onderwerpen privacy en veiligheid, maar er moet veel meer aandacht komen voor andere publieke waarden die door digitalisering even goed onder druk staan zoals gelijke behandeling, menselijke waardigheid en scheve machtsverhoudingen. Er moet discussie komen over de verschillende verantwoordelijkheden van overheid, bedrijven en maatschappelijke organisaties.
 

Aan de slag

Het Rathenau Instituut stelt vijf acties voor rond de digitale samenleving waarmee politici, beleidsmakers, bedrijven en maatschappelijke organisaties aan de slag zouden moeten:

  1. De rol en de positie van toezichthouders zou moeten worden versterkt.
  2. Er moet een digitaliseringsakkoord komen waarin bedrijven, overheid en maatschappelijke organisaties hun verantwoordelijkheden vastleggen voor het beschermen van publieke waarden.
  3. Er moet een nationale dialoog georganiseerd worden over digitalisering en publieke waarden.
  4. Er moet een overkoepelende kabinetsvisie worden opgesteld over de betekenis van digitalisering en het borgen van grondrechten en mensenrechten.
  5. Er moet in de Eerste en Tweede Kamer een periodieke discussie zijn over de governance (het georganiseerde toezicht) van digitaliseringsvraagstukken.
     

Het Rathenau Instituut heeft het rapport samengevat in een Bericht aan het Parlement.