Hoe is thuis zowel gas als energie te besparen?

Het gas is schaars en duur en niemand wil de oorlog van Rusland tegen Oekraïne sponsoren. Maar wat voor invloed heeft het op ons energieverbruik en de uitstoot van CO₂ als we in huis overstappen van gas naar elektriciteit?

De standaardadviezen om energie te besparen kunnen de meeste mensen waarschijnlijk wel opnoemen: isoleer het huis, leg zonnepanelen op het dak, vervang de cv-ketel door een warmtepomp, zet de thermostaat een paar graden lager, verwarm alleen de ruimten die daadwerkelijk worden gebruikt en draai de verwarming omlaag naar hooguit vijftien graden bij het verlaten van het huis.

Maar valt er, zolang die warmtepomp nog niet is geïnstalleerd, ook nog op andere manieren energie te besparen? En is elektriciteit gebruiken in plaats van gas wel klimaatvriendelijk? Dat zijn de vragen waarover het hier gaat.

‘Het eerste wat je je moet afvragen is: waaraan gaat de meeste energie op?’, zegt Kornelis Blok, hoogleraar energiesysteemanalyse bij de TU Delft en wetenschappelijk directeur en medeoprichter van energieadviesbureau Ecofys.

Hij geeft meteen het antwoord: ‘Dat is, met afstand, het verwarmen van het huis. Daarna komt de warme douche en dan pas het koken.’ Voor het gasgebruik geldt dat in Nederlandse huishoudens 75 procent van het gas opgaat aan het verwarmen van het huis, 20 procent aan het douchen en 5 procent aan het koken.

Gemiddelde stroommix. Hoeveel CO₂ er bij het gebruik van elektriciteit vrijkomt, hangt natuurlijk vooral af van de herkomst van de stroom. Het maakt nogal wat uit of die is opgewekt met zon en wind of met kolencentrales. In de berekeningen en redeneringen in dit artikel wordt uitgegaan van de gemiddelde Nederlandse stroommix van 2021. Een derde van die mix kwam uit hernieuwbare bronnen, bijna de helft werd opgewekt met aardgas en 14 procent met steenkool, volgens cijfers van het CBS. De hernieuwbare bronnen bestonden voor 25 procent uit biomassa en voor de rest vooral uit wind- en zonnekracht. In de loop der tijd zal het aandeel hernieuwbare bronnen toenemen, en het gebruik van elektriciteit dus steeds gunstiger uitpakken. In 2022 gold dat nog niet. Weliswaar steeg in de eerste helft van dat jaar het aandeel hernieuwbare bronnen tot ruim 40 procent, volgens de junicijfers van 2022 op de website energieopwek.nl, maar door de gascrisis daalde in diezelfde periode het aandeel aardgas naar een kleine 40 procent en ging het aandeel steenkool omhoog tot 20 procent van het totaal. Daarmee week de maandelijkse uitstoot het afgelopen half jaar weinig af van die van 2021.

Het huis verwarmen

Voor het verwarmen van een huis zijn er behalve de warmtepomp maar weinig alternatieven die beter voor het klimaat zijn dan de gasverwarming, schrijft voorlichtingsorganisatie Milieu Centraal op haar website met tips voor energiebesparing. Zo levert een elektrische kachel of petroleumkachel voor dezelfde hoeveelheid warmte ongeveer anderhalf keer zoveel CO₂ op als een cv-ketel.

Betere alternatieven om warm te blijven zonder gas zijn infraroodpanelen, elektrische dekens of elektrische kussens, omdat die het lichaam warm houden zonder de hele ruimte te hoeven verwarmen. Een infraroodpaneel geeft stralingswarmte, waardoor het vlak voor het paneel behaaglijk is, ook als de luchttemperatuur laag is. Vergelijk het met het verschil in temperatuur dat te voelen is op een onbewolkte, winterse dag in de schaduw of in de zon.

Hout

Bij houtkachels of pellets hangt de bijdrage aan de CO₂-balans voornamelijk af van de herkomst van het hout. Niet-circulair hout heeft een grotere CO₂-uitstoot dan gas. Hout is nu eenmaal niet erg energie-efficiënt: bij houtstook komt per eenheid opgewekte energie bijna twee keer zoveel CO₂ vrij als bij aardgas en ongeveer 15 procent meer dan bij steenkool.

Als het hout uit productiebossen komt waar voortdurend nieuwe aanplant plaatsvindt of als het resthout is dat anders zou worden weggegooid, dan is het wel beter voor het klimaat dan gas. Wel levert houtstook veel fijnstof op. ‘Het hout dat in Nederland verkrijgbaar is, is eigenlijk altijd circulair’, zegt Blok. ‘Als er sprake is van ontbossing mag het hout in Nederland tegenwoordig niet meer worden gebruikt.’ De kans is klein dat iemand in Nederland onbedoeld hout koopt dat toch niet circulair is, is zijn overtuiging.

‘En áls je hout stookt, dan is een moderne pelletkachel de beste keuze’, voegt Blok daar aan toe. Een goed ingestelde pelletkachel kan een rendement van 85 procent halen, een open haard komt niet verder dan 15 procent. ‘En een pelletkachel stoot ook nog eens veel minder fijnstof uit’, zegt Blok.

Dit is niet het volledige artikel. Het hele verhaal staat in De Ingenieur van december 2022. Interessant? Neem eens een proefabonnement van drie nummers voor 25 euro.

Verwarmen met een airco

Het beste alternatief voor warmte uit een gasgestookte cv-ketel is – zolang er geen warmtepomp in huis is – een airco. Een airco is namelijk in feite óók een warmtepomp, al wordt hij meestal ingezet om warmte naar buiten te verplaatsen in plaats van naar binnen.

Een goede airco is ruim vier keer energiezuiniger dan een cv-ketel: die laatste heeft in het gunstigste geval een rendement van 96 procent, een airco kan 400 procent of soms zelfs meer halen. Een airco haalt zijn warmte immers uit de buitenlucht in plaats van uit de elektriciteit zelf. Wel is het belangrijk een energiezuinige airco te nemen, schrijft Milieu Centraal, dus bij voorkeur een met het energielabel A+++.

Blok: ‘Maar bedenk dat de overgang tussen de labels gradueel is. Ook als een airco maar 200 of 300 procent rendement haalt, is het nog steeds een prima alternatief voor de cv.’

Dit is niet het hele artikel. Het volledige verhaal staat in het decembernummer van De Ingenieur.