Sinds jaar en dag schrijft Fanta Voogd maandelijks in De Ingenieur over wat hij noemt ‘de geschiedenis van de toekomst’. Deze week verscheen het boek Futurama, waarin een groot aantal van Voogds bijdragen aan De Ingenieur zijn gebundeld.
 

Hij rijdt op een motor waarvan het model dateert uit 1959, heeft een brommer en een elektrische gitaar staan die beide uit 1964 stammen en zijn akoestische gitaar is zelfs uit eind jaren veertig. ‘Ik houd van oude spulletjes’, geeft Fanta Voogd meteen toe. ‘Ik ben een retroman.’
 

Signeersessie
Op het grote KIVI-festival op 10 september in Delft kunt u Fanta Voogd ontmoeten. Tussen 12.30 en 13.30 uur signeert hij zijn boek op de stand van De Ingenieur.


Asfalt, atoombom, uitbuiting

Sinds 2006 schrijft Voogd voor De Ingenieur. ‘Ik kwam er binnen als allroundmedewerker, maar de nadruk verschoof naar techniekhistorie.’ Als kind van de jaren ’70 stond techniek voor Voogd gelijk aan de atoombom, luchtverontreiniging, asfalt, uitbuiting van arbeiders, misstanden in fabrieken. Maar het schrijven voor het grootste en oudste techniekblad van Nederland heeft zijn denkbeelden daarover radicaal veranderd. 

‘Historici lijken een blinde vlek te hebben voor de allesbepalende rol van technologie op de loop van de geschiedenis. Alle aandacht gaat uit naar cultuur, religie, politiek, economie... Alles behalve technologie, terwijl die de mensheid in grote mate heeft gemaakt tot wat ze is, zeker in een land als Nederland. Technologie heeft schaduwkanten, maar heeft er ook voor gezorgd dat de gemiddelde levensverwachting hier is gestegen van 35 à 40 jaar in de eerste helft van de negentiende eeuw tot boven de 80 jaar in onze tijd.’


Polaroidcamera en viewmaster

Een eyeopener voor Voogd was de broodfabriek die Samuel Sarphati in 1856 in Amsterdam liet bouwen. Voogd schreef er herhaaldelijk over. Goed, gezond brood werd ineens betaalbaar voor grote groepen Amsterdammers. Industrialisatie bleek de volksgezondheid en de levensverwachting in de stad niet te schaden, maar juist direct ten goede te komen.

Voor De Ingenieur maakte Voogd door de jaren heen diverse rubrieken. In elk ervan vormde zijn historische interesse het uitgangspunt. ‘Een van de rubrieken heette De Zoldervondst. Daarin stond steeds een object centraal dat nog maar kort in onbruik was geraakt: de polaroidcamera, de draaischijf van een telefoon, de viewmaster. Als een soort productpaleontograaf stelde ik dan een stamboom op, met de voorgangers en opvolgers van het object.’
 

Op 23 augustus verscheen bij Alfabet Uitgevers het boek Futurama, met daarin 93 bewerkte en geactualiseerde stukken die eerder in dit blad stonden. Het voorwoord is van de hand van historicus Maarten van Rossem. 

 

Techniekstamboom

Voogd realiseerde zich zo gaandeweg hoe techniek zich langs evolutionaire lijnen ontwikkelt. ‘Dat besef heeft mijn kijk op de techniekgeschiedenis sterk beïnvloed’, zegt hij. Die darwinistische bril heeft Voogd ook op bij het maken van Voorwaarts, de rubriek waarvan inmiddels al ruim honderd afleveringen zijn verschenen.

Voorwaarts draait geregeld om evolutionaire lijnen die niet succesvol zijn gebleken. Het uitgangspunt van de rubriek is een toekomstvoorspelling uit een ver of minder ver verleden. Met de wijsheid van nu getuigen de voorspellingen vaak van een naĂŻef aandoend geloof in vooruitgang, soms ook blijkt de voorspelling verrassend accuraat.

Vooruitgang is een grillige weg met allerlei zijpaden waarvan er vele doodlopen

Voogd stukken ademen altijd een zeker mededogen met de voorspeller, hoe ver die er ook naast zit. ‘Het zou wel erg makkelijk zijn om op te merken dat de visionair een domoor was die er niets van bakte. Maar die spottende toon is niet de mijne. Ik vind het juist fascinerend om steeds weer vast te stellen dat techniek kan muteren op een manier die niet levensvatbaar blijkt. Aan de technologische stamboom hangen ook dode takken.’


Doodlopend pad

Dat besef ontbreekt in de huidige samenleving, stelt Voogd. ‘In de meeste gangbare overzichtswerken wordt vaak vanuit de huidige situatie terug geredeneerd hoe de technologische ontwikkeling is verlopen. Maar dan ontbreken per definitie die doodlopende takken, wat de valse indruk wekt dat techniek zich op deterministische wijze langs een rechte lijn ontwikkelt. Zo werkt het namelijk niet. Vooruitgang is een grillige weg met allerlei zijpaden waarvan er vele doodlopen. Dat fascineert mij mateloos.’


Voorbarig geknutsel

Waarom de ene ontwikkeling doodloopt en een andere de wereld verandert? Het hangt soms van kleinigheden af, stelt Voogd. ‘In grote lijnen geloof ik wel in determinisme. Neem de computer: die komt niet voort uit Ă©Ă©n geniaal idee af, maar is veeleer een gesamtkunstwerk. Maar uiteindelijk draait het bij het uitkomen van een voorspelling om kleine dingen. Dat maakt het voorspellen van technologische vooruitgang haast onmogelijk. Toch hecht ik er veel waarde aan. Al die voorspellingen, vooruitblikken en fantasieĂ«n over hoe de wereld er in de toekomst uit kan zien, helpen om die toekomst vorm te geven. Dankzij al dat voorbarige geknutsel en die uitprobeersels zijn we nu waar we zijn.’ 

 

Futurama. Een kroniek van de toekomst
Fanta Voogd | 432 Blz. € 22,99


Tekst: Pancras Dijk
Portret: Peter Arno BroerÂ