Op de extreem hete dagen van eind juli stootten bossen per dag meer CO2 uit dan ze opnamen. Dat blijkt uit metingen van de Universiteit Twente. Normaal gesproken nemen bossen in ons land in de zomer juist netto CO2 op.

Bossen staan volop in de belangstelling. Er zijn aan de ene kant zorgen over het regenwoud dat wordt gekapt voor landbouw, of dat door bosbranden wordt geteisterd in het Amazonegebied (of dat er meer zijn dan normaal laten we in het midden). Anderzijds kan het planten van bomen een sterk instrument zijn bij het beteugelen van klimaatverandering.

Daarbij is het goed om te weten hoe bossen zich gedragen onder extreme omstandigheden. Normaal gesproken leggen bomen in de zomer CO2 uit de lucht vast, terwijl ze in de winter netto CO2 uitstoten. Over een heel jaar genomen nemen bomen – uiteraard, anders zouden ze niet groeien – meer CO2 op dan ze uitstoten.
 

Extreem hete dagen

Maar in extreme hitte – en op kortere tijdschaal – blijken bossen nu iets opvallends te doen. Uit metingen van onderzoekers van de Universiteit Twente blijkt dat de douglassparren in hun ‘meetbos’ op de Veluwe tijdens de extreem hete dagen tussen 24 en 26 juli overdag minder CO2 opnamen dan ze ’s nachts uitstootten. De analyse van de metingen is nog vers, en nog niet voorgelegd aan vakgenoten.

Het was al wel bekend dat bomen in de hitte minder hard CO2 opnemen en groeien, maar dat ze over een dag gemeten zelfs CO2 kunnen uitstoten, is nieuwe kennis. ‘Sinds de aanplant zestig jaar geleden is het bos nog niet aan zulke hoge temperaturen blootgesteld geweest’, zegt onderzoeker Christiaan van der Tol van de Universiteit Twente. ‘Dankzij deze “perfecte” weersomstandigheden hebben we nu de respons van het bos voor deze extremen.’

 

De rode pin geeft de locatie aan van het bos waar onderzoekers van de Universiteit Twente metingen doen aan de CO2-uitstoot  en -opname van bomen.


Hoge steiger

De metingen zijn gedaan in een eigen meetbos van 1 x 1 kilometer, in het Speulderbos bij Garderen in Gelderland (zie kaart van Nederland hierboven). Hier staat een 46 meter hoge steiger tussen de bomen, bovenop staan meetinstrumenten. Een instrument meet twintig keer per seconde het CO2-gehalte in de lucht, terwijl windmeters de richting en de sterkte van de luchtstromen ter plaatse meten. ‘Als de CO2-meting stijgt met stijgende wind, dan vindt er blijkbaar CO2-uitstoot plaats. Neemt hij af met stijgende wind dan vindt er op dat moment CO2-opname plaats’, vertelt Van der Tol.

De meetmethode heeft wel zo zijn beperkingen. Niet alleen de bomen hebben effect op het CO2-gehalte in de lucht, maar dat geldt ook voor de bodem. Het dode hout dat op de grond ligt te rotten, stoot CO2 uit. De instrumenten bovenop de hoge toren meten dus de som van bomen en bodem. ‘We willen die twee componenten graag uit elkaar halen, maar dat is nog een lastig puzzeltje’, zegt Van der Tol.
 

Huidmondjes

Maar hoe is de toegenomen CO2-uitstoot bij grote hitte te verklaren? Ten eerste neemt de uitstoot van de bodem toe. Ten tweede komt de opname van CO2 door bomen praktisch tot stilstand. ‘Door de hoge temperatuur is de luchtvochtigheid erg laag. De bomen moeten dan water in hun naalden sparen. Om transpiratie te voorkomen, sluiten ze hun huidmondjes. Dit zijn de kleine openingen die ook dienen om CO2 binnen te krijgen. De CO2-opname loopt dus terug.’
 

Naalden

Een boom die CO2 opneemt, legt dat vast in zijn stam, takken en blaadjes/naalden. Andersom gaat er vaste stof aan als de boom CO2-uitstoot. ‘Neemt een boom netto geen CO2 meer op, dan gaat dat eerst ten koste van zijn naalden, en pas later van het hout’, aldus Van der Tol.

Het gemeten effect was overigens van tijdelijke aard, want eind juli had het bos zijn eigen uitstoot alweer gecompenseerd. Het bos heeft er dan ook geen blijvende schade aan overgehouden.
 

Bosbeheerders

De nieuwe kennis kan interessant zijn voor bosbeheerders. Meer onderzoek is nodig om te kijken hoe loofbomen en andere naaldbomen zich gedragen. Resultaten kunnen helpen om beter in te spelen op een veranderend klimaat, bijvoorbeeld door boomsoorten te kiezen die gedurende hun leven meer CO2 vastleggen. Daarbij gaat het er ook om wat er met het hout gebeurt als het bos volgroeid is. Van der Tol: ‘Als het hout weer vergaat, komt het overgrote deel van de koolstof weer in de lucht.’


Openingsfoto Naaldbos op de Veluwe. Foto Alex Hoekerd / CC0 1.0