Op een werf zag architect Jack van der Palen dat schepen integraal worden gebouwd. Dat is efficiënter dan het onderdelen stapelen zoals dat in de gewone bouwwereld gebeurt en het levert bovendien meer vormvrijheid op. ‘In de scheepsbouw zijn ze veel minder conservatief.’ Op de scheepsbouwmanier realiseerde hij het Infoversum, een 3D-bioscoop in Groningen.(René Fransen)


Het nieuwe Infoversum in het Ebbingekwartier in Groningen.

Een witte bol die uit roestbruin staal oprijst – het lijkt alsof er een ufo in de stad Groningen is geland. Het is het Infoversum, een gebouw voor kunst, cultuur en wetenschap waarin 3D full dome-projecties (zie kader ‘Projectie op 351 panelen’) kunnen worden vertoond en dat eind juni zijn deuren voor het publiek opent. ‘Wat er in een gebouw gebeurt, moet aan de buitenkant zichtbaar zijn’, vindt verantwoordelijk architect Jack van der Palen van architectengroep Archiview. ‘Daarom moet een zaal met projectie van 360° een bol zijn.’

‘De klassieke oplossing zou een doos zijn, waarin de bol hangt’, vervolgt hij. Maar klassieke oplossingen, dat wilde Van der Palen nu juist niet. Hij wilde iets nieuws realiseren, een constructie geïnspireerd op de scheepsbouw. ‘In die sector zijn ze veel verder en veel minder conservatief dan in de gewone bouwwereld.’ Die conclusie trok Van der Palen na een excursie naar een scheepswerf met staalbewerker Centraalstaal, een bedrijf dat ooit is opgezet door een aantal Noord-Nederlandse werven. ‘Schepen worden gebouwd vanuit één ontwerpmodel, dat alle gegevens bevat over spanningen in het materiaal, de constructie en de installaties.’ Zo’n driedimensionaal bouwinformatiemodel (BIM) gebruiken huizenbouwers ook, maar de losse componenten zijn daarbij veel minder sterk geïntegreerd. ‘Wij stapelen met kolommetjes, balken en beton. De installaties worden later toegevoegd. In de scheepsbouw daarentegen vormen de huid en de binnenconstructie één geheel.’


De bol en de kraag zijn opgebouwd uit zelfdragende secties, die met ribben zijn versterkt.

Zo’n totale aanpak heeft grote voordelen. ‘Centraalstaal werkt ook mee aan gebouwen, maar doet vooral aan cladding, aankleding. Het staal zit dan om betonnen kolommen heen, terwijl die stalen bekleding helemaal geen beton nodig heeft! De huid kan de dragende constructie vormen.’ Daarom begon Van der Palen met het schetsen van een soort omgekeerde scheepsromp die op een pilaar rust. Een CAD-model laat direct de spanningen in het materiaal zien. ‘Op basis daarvan kun je besluiten nog een extra steun in te bouwen, of plaatselijk de huid te versterken met extra ribben.’
Van der Palen kwam in contact met prof.dr. Edwin Valentijn, hoogleraar Sterrenkunde aan de Rijksuniversiteit Groningen, die een 3D-theater wilde bouwen. Van der Palen zag zijn kans om hier zijn eerste ‘scheepsrompgebouw’ te maken.
 

Verticale verplaatsingen van de constructie. Blauw is 5 mm verzakking, rood geen.

De stalen huid maakt de witte bol van het Infoversum, 20 m in doorsnee, zelfdragend; hetzelfde geldt voor de bruine kraag van staal eromheen. Beide onderdelen zijn voorzien van ribben ter versteviging. Het gebouw is in segmenten aangeleverd, die ter plekke aan elkaar zijn gelast – in totaal bijna 2 km staal. De bol, bestaande uit 165 ton staal, is wit gecoat, de rest is gemaakt van zogeheten cortenstaal, dat door een roestlaag wordt beschermd. ‘Het gebouw verandert daardoor steeds: de witte bol weerkaatst de kleuren van de lucht en als het regent, verschiet het cortenstaal van oranje naar bruin’, aldus Van der Palen.

In de entreehal van het gebouw staat nog wel een aantal stalen kolommen. ‘Die zijn nodig om de betonnen vloer van de een verdieping hoger liggende zaal te dragen. ‘Er zitten toch nog traditionele elementen in dit gebouw’, zegt Van der Palen met een beetje spijt in zijn stem.
Het Infoversum is begin april opgeleverd, na een voorspoedig verlopen bouw. ‘Wel moesten de scheepsbouwkundige en de gewone bouwkundige die eraan werkten, met elkaar leren praten’, laat Van der Palen weten. Zeker waar de scheepsbouw op meer traditionele delen aansloten, was het zoeken naar de beste oplossing. ‘De stalen constructie heeft bijvoorbeeld geen dilatatievoegen, waardoor die kan uitzetten en krimpen. Dat zorgde voor een complexere krachtenverdeling op de fundering dan gebruikelijk.’

Wat is de toekomst van dit soort scheepsbouw op het land? ‘In eerste instantie denk ik aan projecten die een grote vormvrijheid vragen. Op deze manier aardbevingsbestendige huizen bouwen is ook een mogelijkheid’, zegt Van der Palen met een verwijzing naar de trillende ondergrond in Groningen. ‘Een andere optie is bouwen op het water. Dat gebeurt nu met een huis op een apart ponton. Die constructie is veel meer te integreren.’