De bruikbare zandvoorraad op aarde is niet onuitputtelijk. Dus moeten we strategisch met de voorraad omgaan, betoogt de milieutak van de Verenigde Naties in een net uitgekomen rapport.

 

Bij de term ‘schaarse grondstoffen’ is zand meestal niet het eerste waar mensen aan denken. Toch komt het punt waarop zand moeilijk te verkrijgen is steeds dichterbij, waarschuwt een rapport van het UN Environment Programme (UNEP), de milieu-afdeling van de Verenigde Naties.

 

Muur

Na water is zand (inclusief grind) de meest gebruikte grondstof op aarde. Jaarlijks gebruiken we vijftig miljard ton, genoeg om een muur van 27 meter breed en 27 meter hoog rondom de aarde te bouwen, schrijft de UNEP in een persbericht.

Zand wordt vooral ingezet voor de bouw van gebouwen en wegen en als ingrediënt van computerchips en glas. Maar de vraag neemt toe en de en de toegankelijke reserves kunnen uitgeput raken. Dat is een crisis in wording, schrijft ook onderzoeksinstituut Deltares naar aanleiding van het rapport op zijn website.

 

Kustbescherming en grondwateropslag

Ook in de natuurlijke omgeving heeft zand namelijk een belangrijke functie, bijvoorbeeld voor de bescherming van de kusten. Daarnaast zijn de iets diepere zandlagen vaak reservoirs voor (zoet) grondwater, en is zandwinning uit zee een bedreiging voor het ecosysteem en de visserij.

Als er niet genoeg zand vanuit het achterland door de rivieren wordt aangevoerd, verdrinken bovendien de delta’s en zullen landen als Nederland met een nog snellere bodemdaling te maken krijgen dan nu al het geval is.

Op veel plaatsen heeft zandwinning al geleid tot ecologische rampen en rivieroever- en kusterosie, zegt Helena van der Vegt, onderzoeker bij Deltares. ‘ Bijvoorbeeld rond de Mekong rivier die van China naar Vietnam stroomt, en waarvan meer dan 100 miljoen mensen afhankelijk zijn.’ De problemen daar bestaan uit verzilting van het water en erosie door sediment tekort - deels door zandwinning.

Het is overigens niet voor het eerst dat UNEP aan de bel trekt. Sinds 2014 waarschuwt de organisatie al dat de bruikbare zandvoorraden niet onuitputtelijk zijn.

 

Strategie

De auteurs van het UNEP-rapport pleiten voor een strategische benadering van het probleem – bijvoorbeeld door de waarde van zand zwaarder in de prijs ervan te laten meewegen. ‘Zand op de kust laten liggen in plaats van het af te graven is misschien wel de goedkoopste manier om de kust klimaatbestendig te maken en te beschermen tegen stormen en zeespiegelstijgingen’, schrijven ze bijvoorbeeld. ‘Dat zou in de prijs van het zand moeten worden meegenomen.’

Ook belangrijk is het om écht vroegtijdig een schatting maken van de toekomstige zandbehoefte, voegt Van der Vegt er aan toe. ‘Zodat er tijd is om goed te plannen voor de duurzame winning.’

Andere aanbevelingen zijn onder meer het vaker hergebruiken van zand, het – indien mogelijk – vervangen van zand door andere materialen, en het maken van wettelijke kaders waarbinnen de zandwinning gereguleerd wordt.

 

Woestijn

Maar waarom halen we dan eigenlijk geen zand uit de woestijnen? Is er daar niet meer dan genoeg? ‘Woestijnzand is ronder dan rivierzand’, antwoordt Van der Vegt. Dat komt door lange periode van winderosie. Met het ‘hoekige’ rivierzand kun je veel beter bouwen.

Voor gebruik in de kustverdediging is het om ecologische redenen belangrijk dat gesuppleerd zand dezelfde korrelgrootte, -vorm en kleur heeft als het zand dat al in het gebied voorkomt. Van der Vegt: ‘Daar is de ecologie op afgestemd.’ Ook daarvoor is woestijnzand dus niet geschikt.

Toch maar wat zuiniger aan doen, dan.

 

Openingsbeeld: Hhawk, Wikimedia Commons, CC-BY-3.0