Tien vragen over ‘ballon-gate’ tussen China en de VS

Dagenlang zweefde een grote ballon boven de Verenigde Staten, totdat hij zaterdag uit de lucht werd geschoten. Was het een weerballon of een spionagetuig van China? Tien vragen over de ballon.

 

Wat was er ook al weer gebeurd?

In de Verenigde Staten is men geschrokken van een grote ballon die dagenlang op grote hoogte over het land zweefde. Hij werd voor het eerst gezien boven Alaska, in het uiterste noordwesten. Daarna zweefde de ballon oostwaarts over Canada, om bij Idaho weer boven Amerikaans grondgebied te komen. Via Kansas en Missouri ging de ballon richting oostkust.

Afgelopen zaterdag besloot de Amerikaanse president Joe Biden hem daar uit te lucht te laten schieten. Online circuleren videobeelden van deze actie, waarbij een raket de ballon doorboort, waarna deze als een parachute naar beneden valt.

 

Wat was het voor ballon?

In ieder geval geen gewone weerballon, zegt meteoroloog Pieter Groenemeijer op Twitter. ‘Gewone weerballonnen stijgen op en knappen rond de dertig kilometer hoogte.’

Het KNMI laat elke dag een weerballon op, gevuld met helium, met een meetsonde eraan. Deze vluchten van één tot twee uur zijn bedoeld om metingen te doen aan temperatuur, luchtvochtigheid en luchtdruk op grote hoogte. Uit de positie van de sonde worden windrichting en -snelheid berekend. Zo’n weerballon blijft maar stijgen en stijgen totdat de ballon knapt en de sonde aan een parachute naar beneden valt.

Dat de Chinese ballon dagenlang op zo’n twintig kilometer hoogte heeft rondgezweefd, duidt er dus op dat hij was gemaakt van een dikker of sterker materiaal dan het boterhamzakjes-plastic waarvan weerballonnen doorgaans zijn gemaakt.

 

Waarom is hij niet eerder neergehaald?

Het neerhalen is niet eerder gebeurd omdat dit boven land de levens van mensen in gevaar had kunnen brengen, schreef het Amerikaanse ministerie van Defensie eerder. De ballon met zijn lading was groot genoeg om op de grond schade aan te kunnen brengen, was de inschatting van het ministerie van Defensie. Pas boven zee werd er dus een straaljager op af gestuurd.

 

Wat hing er nu aan die ballon in de VS? Was het een weerballon of een spionageballon?

Dat is niet helemaal duidelijk. Op foto’s zijn in ieder geval zonnepanelen te zien. De Amerikanen zoeken momenteel in zee naar de restanten van de ballon. Dat moet uitsluitsel geven over het doel van de ballon.

Tot die tijd is het speculeren – wat de media en politici in de VS dan ook grif doen. Zo is naar buiten gekomen dat ook tijdens het presidentschap van Donald Trump (2017-2021) drie keer een dergelijke ballon over het land is gezweefd. Trump zegt van niks te weten.

China heeft inmiddels toegegeven dat het verantwoordelijk is voor de ballon. Maar het is gewoon een weerballon die uit koers is gedreven, zegt het land. Sorry, maar het was overmacht, of force majeure, een juridische manier om te zeggen dat je er niets aan kan doen.

De Verenigde Staten vermoeden dat de ballon was bedoeld om te spioneren. Waarom zou hij anders schijnbaar boven militaire locaties zijn blijven hangen? De ballon leek bijvoorbeeld een tijdje te zweven boven een lanceerinstallatie in de staat Montana.

 

Kon je hem zien vanaf de grond?

Ja, de ballon was te zien vanaf de grond, mits de weersomstandigheden ter plaatse een heldere lucht gaven. Verschillende oplettende burgers, van Montana tot South-Carolina, hebben de ballon met eigen ogen gezien en er foto’s van gemaakt. Een inwoner van Billings in de staat Montana zette zelfs een vrij scherp filmpje van de ballon online. Het is te zien boven dit grote achtergrondartikel in de Washington Post.

 

Waarom hingen er zonnepanelen aan?

De zonnepanelen zijn duidelijk te zien op beelden, dus er moeten sensoren of communicatiemiddelen in de payload zitten; in ieder geval iets dat zo veel stroom verbruikt dat een flinke batterij niet toereikend is. De Amerikaanse autoriteiten zijn druk aan het zoeken in zee naar de restanten van de ballon. Pas als ze die vinden is meer bekend over wat er onder de ballon hing.

 

Wat voegt een ballon toe aan satellietbeelden? Waarom zou je spioneren met een ballon?

Een satelliet draait rondjes om de aarde, maar met een ballon kun je langer een bepaald gebied bekijken, zegt Arnaud van Kleef van het NLR in deze video. ‘Als je langer boven een gebied zweeft, kun je bepaalde patronen herkennen, wat nuttig is voor inlichtingen.’

‘Een ballon vliegt heel laag [vergeleken met een satelliet], dus heeft de camera minder last van atmosferische invloeden’, zegt Tim Zaman desgevraagd via e-mail. Zaman stuurde tussen 2010 en 2013 – als student aan de TU Delft – zelf meerdere malen ballonnen hoog de atmosfeer in, met een camera eraan (zijn erg bijzondere ervaringen staan beschreven op een website).

‘Omdat een ballon dichter bij de aarde zit zou je ook eventueel radiocontact kunnen maken. Verder is een camera aan een ballon hangen heel goedkoop. Voor een paar honderd, hooguit duizend dollar ben je klaar. Dat is pakweg duizend keer goedkoper dan als je een satelliet inzet.’

 

Laat China ook ballonnen over Europa vliegen?

Voor zover bekend hebben ze nog niet boven ons continent gevlogen, maar helemaal zeker weten doe je het nooit. In de VS is net bekend geworden dat al eerder vier Chinese ballonnen overgevlogen waren, op heel verschillende plekken, waaronder Florida en Hawaii. Dat ging eerst ongemerkt voorbij en het Pentagon hoorde pas later van het passeren van deze ballonnen.

 

Is zo’n ballon te besturen of drijft hij mee met de luchtstromen?

Ja, een ballon drijft passief mee met de luchtstromen, zegt Zaman. ‘Maar de verschillende luchtlagen hebben hun eigen windrichtingen, dus net als bij een heteluchtballon kun je bijna alle kanten op navigeren als je de winden kent.’

Er zijn manieren om dit te benutten. Een ballon zal dan met opzet een beetje stijgen of dalen, om van een horizontale luchtstroming in een bepaalde luchtlaag gebruik te maken en zo in een bepaalde richting te bewegen. Hoe dat precies werkt, staat bijvoorbeeld beschreven in dit artikel uit 2017, over Google dat met weerballonnen tijdelijke telefoon- of datanetwerken naar rampgebieden wilde brengen. Project Loon is inmiddels ten einde.

 

Kan het dat de Chinese ballon per ongeluk over de VS is gewaaid?

Ja, dat kan, zegt Zaman. ‘Die dingen raken vrij gemakkelijk uit koers.’ Dat is ook de officiële lezing van China: sorry mensen, het was een weerballon die ‘onder invloed van de westenwind en met beperkt zelfsturend vermogen ver afweek van zijn geplande koers.’

 

Openingsfoto: medewerkers van Yellowstone National park in de VS laten de dagelijkse weerballon op. Die dient om de weersomstandigheden te bepalen, die samenhangen met de kans op bosbranden. Foto Yellowstone National Park / Publiek domein