De Nederlandse overheid is met grote spoed op zoek naar een geschikte app die bijhoudt of mensen in de buurt zijn geweest bij anderen die met Covid-19 zijn besmet. Die haast is voorstelbaar, maar brengt ook grote risico’s met zich mee. Een waarschuwing in vijfvoud.

Hoewel in de ziekenhuizen nog steeds veel patiënten liggen die doodziek zijn geworden van het coronavirus (Covid-19), denken veel mensen ook al na over het ‘weer opengooien van de economie’. De kinderen moeten weer naar school kunnen, veel horeca-ondernemers willen maar wat graag hun zaak heropenen en wat zou het handig zijn als we weer gewoon naar kantoor konden om ons werk te doen.

Alleen waart het virus natuurlijk wel nog steeds rond. Er zijn dus mensen besmet, van wie een deel dat ook nog niet eens weet van zichzelf. Het lastige dilemma is dus: hoe kunnen we ooit weer de economie aanzwengelen zonder dat binnen de kortste keren ergens een nieuwe uitbraak opflakkert?
 

Meer lezen in het Dossier Corona


Een app?

Het antwoord op die vraag is misschien: een app. Dat lijkt althans de overheid te denken, gezien de tender die ze op 11 april uitschreef. Dit was meteen ook de kortste tender ooit van de overheid, want bedrijven hadden maar drie dagen de tijd om zich te melden met hun idee voor een corona-app. Gisteren, 14 april, om 12.00 uur sloot alweer de inschrijving voor de ‘app-competitie’. Komende zaterdag 18 april al wil het ministerie de eerste demonstraties zien en eind april zou de winnende app al onder burgers uitgerold moeten kunnen worden.

De app moet het lastigste probleem tackelen om Covid-19 mee te beheersen: het feit dat er mensen rondlopen die besmet zijn, maar toch geen symptomen van het virus vertonen. Zonder dat ze het zelf weten zijn deze mensen een besmettingshaard. Je wil deze groep dus zoveel mogelijk in (thuis)quarantaine hebben. Onderstaande infographic legt uit hoe dat werkt:
 


Bluetooth

Hoewel de beoogde app er nog niet is, tekenen de contouren van het stuk software zich al wel af (kijk maar eens bij PrivateTracer of ProxTrack, twee van de apps die in ontwikkeling zijn). Waarschijnlijk wordt het een programma dat op smartphones van burgers draait en met behulp van onderdelen bedoeld voor communicatie (denk vooral aan bluetooth) monitort of je in de buurt van besmette mensen bent geweest.

Deze video van PrivateTracer legt goed uit hoe het werkt:
 


Supermarkt

Als de app bijvoorbeeld vaststelt dat je een paar dagen terug in de kassarij van de supermarkt naast iemand met Covid-19 hebt gestaan, dan krijg je een melding dat je twee weken in thuisquarantaine moet. Veel voorstanders van zo’n app wijzen naar Singapore, waar een versie van een dergelijke app moet bijdragen aan het in toom houden van het virus.

Het ontwikkelen van een corona-app heeft echter ook een aantal haken en ogen. We zetten de vijf valkuilen van de beoogde corona-app van de overheid op een rij.
 

1 Haastige spoed…

Dat de Nederlandse overheid enorme haast heeft is logisch. Te lang wachten betekent meer zieken en doden én kost de Nederlandse economie vermoedelijk miljarden euro’s. Tegelijk brengt die haast ook een risico met zich mee, zoals Tweede Kamerlid Kees Verhoeven (D66) signaleert.

Met zoveel haast liggen fouten op de loer, waarschuwt hij bij BNR Nieuwsradio. ‘Bedrijven moesten tijdens de paasdagen die app-inschrijving doen. We moeten voorkomen dat we over een paar maanden denken dat we dit veel zorgvuldiger hadden moeten doen.’

En het is niet dat de overheid zelf veel vertrouwen wekt op ICT-gebied. Juist op dat onderwerp ging er in het verleden een hoop mis.
 

2 Grondrechten bij het grofvuil

De haast van de overheid brengt ook allerlei andere mogelijke problemen met zich mee, waarschuwde een aanzienlijke groep wetenschappers en experts deze week in een open brief. Als we niet oppassen, schrijven ze, heeft de aankomende app ingrijpende gevolgen op de grondrechten van Nederlanders.

We gaan toch niet de rechtsstaat opheffen omdat we ziek zijn?

Ten eerste moet privacy goed gewaarborgd zijn met de corona-app. Het is niet wenselijk dat op een centrale plek wordt bijgehouden welke persoon op welk moment waar is geweest. Dat zou de deur openzetten naar de totale surveillance van individuen door de overheid.

Maar ook andere grondrechten komen mogelijk in de knel, waarschuwt de brief, zoals de vrijheid van vereniging, het recht op veiligheid, het recht op gezondheid en het recht op non-discriminatie.

In de nog te bouwen app moeten dus allerlei waarborgen worden ingebouwd. Niet alleen de wetenschappelijke betrouwbaarheid moet kloppen, schreef columnist (en jurist) Maxim Februari (die ook eerder genoemde brief ondertekende) in NRC, maar ook moeten appbouwers en overheid zorgen voor juridische en ethische waarborgen. Het gaat om een evenwicht tussen economie en rechtsstaat, merkt Februari op. ‘We gaan toch niet de rechtsstaat opheffen omdat we ziek zijn?’
 

3 Draagvlak

Om de app goed te laten werken, zou zo’n 60 procent van de bevolking de app moeten installeren op zijn telefoon. Dat blijkt uit berekeningen van wetenschappers uit Oxford. Dat is een enorm groot aandeel; niet eens alle Nederlanders beschikken over een smartphone en lang niet iedereen draagt het ding altijd bij zich.

Als de overheid het aan de mensen zelf overlaat of ze de corona-app willen installeren, wordt die 60 procent vermoedelijk niet gehaald (en is de app dus waardeloos). Singapore loopt iets op ons voor en heeft al ervaring met een dergelijke app. Daar heeft slechts 20 procent van de mensen hem geïnstalleerd, schrijft onderzoeker Marietje Schaake (voormalig europarlementariër) in NRC.

Het is goed voorstelbaar dat bedrijven het bestaan van de app voor hun eigen doelen gaan gebruiken

Sommigen zullen zeggen: dan moet de overheid het gebruik van de app maar verplicht stellen. Klinkt ook logisch, maar denk daar even wat langer over na: een overheid die zijn burgers het gebruik verplicht stelt van een app die je contacten opslaat, weliswaar geanonimiseerd. Dat zou ongekend en ongehoord zijn in Nederland. En ongewenst, vinden de meeste mensen.
 

4 Misbruik

Hoewel de app waarschijnlijk zal worden gebouwd op verzoek van de overheid, ligt het risico op de loer dat bedrijven er later ook gebruik van gaan maken. Of liever gezegd: misbruik. ‘Het is goed voorstelbaar dat bedrijven het bestaan van de app voor eigen doelen zullen willen aanwenden’, schrijft Schaake in NRC. ‘Zal een vliegtuigmaatschappij bijvoorbeeld bewijs willen zien dat een passagier niet in de buurt is geweest van een Covid-19-patiënt? Zal een verzekeraar of autoverhuurder de gegevens van de app gebruiken als een verklaring van goed gedrag?’ Waarschijnlijk zullen alleen gerichte wetten en regels dit soort misbruik kunnen voorkomen.


5 Beperkingen bluetooth

Hoewel het een goed idee is om bluetooth in telefoons te gebruiken voor het contactonderzoek tussen mensen, zal die technologie zeker niet foutloos functioneren. Dat weet iedereen die wel eens een bluetoothverbinding heeft proberen te leggen tussen twee apparaten. Soms zien apparaten elkaar niet, omdat er een groot voorwerp tussen staat. En in de buitenlucht zijn geen wanden die het signaal kunnen weerkaatsen, terwijl die weerkaatsing juist de kans vergroot dat apparaten elkaars signaal oppikken.

In een trein zijn juist wel veel wanden en dat geeft de kans op vals-positieven, onterechte meldingen van een ontmoeting met een coronageval, waarschuwt hoogleraar Bram Nauta van de Universiteit Twente in NRC. Toch vindt hij een app ‘beter dan niets.’
 

Google en Apple

Ook de grote technologiebedrijven Google en Apple hebben aangekondigd software te ontwikkelen om contacten te monitoren. Zij hopen volgende maand met softwaretools te kunnen komen die gezondheidsautoriteiten in hun apps kunnen verwerken. Daarnaast willen de bedrijven de trackingtechnologie in hun besturingssystemen inbouwen. Op termijn (dit duurt al snel enkele maanden) hoeven gebruikers dan wellicht geen speciale apps meer te downloaden, maar houden de operating systems van de mobiele telefoons zelf in de gaten of iemand in de buurt van een coronapatiënt is geweest.
 

Testen

Hoe het ook zij, een mogelijke contact-app zal altijd hand in hand moeten gaan met het testen van mensen op het coronavirus (lees ook: 'Testen, testen, testen. Maar waarmee?'). Want wie van zijn app de melding heeft gekregen om thuis in quarantaine te gaan, wil wel zeker weten dat hij besmet is. Anders zit een gezond iemand voor niets thuis. De komende tijd is het dus de kunst om de balans te vinden tussen de gezondheid van mensen en de economie van Nederland.


Update vrijdag 17 april:
Uit meer dan zevenhonderd inzendingen heeft de Nederlandse overheid vandaag zeven app-bouwers geselecteerd. Zij presteren hun app komend weekend (18 en 19 april) aan een panel van experts.
 

Meer lezen over technologie in de corona-crisis? Bekijk het nieuwe Dossier Corona.
 

Openingsfoto: de smartphone gaat mogelijk een centrale rol spelen in het beteugelen van het coronavirus. De overheid laat een app ontwikkelen die bijhoudt of de eigenaar van de smartphone in de buurt is geweest van besmette personen. Foto depositphotos.com.