De Nederlandse regering moet snel een steviger standpunt innemen op het gebied van autonome wapens. Dat schreven de commissies die de overheid hierover adviseren vorige week, aan de vooravond van de vergadering van de Verenigde Naties over dit onderwerp. Door snelle technologische ontwikkelingen nemen de nieuwste wapens steeds meer beslissingen zelf en daar moeten landen snel bindende afspraken over maken.

Kamikaze-drones die op een doelwit afgaan en daar zichzelf tot ontploffing brengen. Het is geen sciencefiction meer, maar ze bestaan al. Verschillende landen hebben dergelijke explosieve helikoptertjes ontwikkeld, zoals de Turkse Kargu (zie de video hieronder) of de mini-Harpy van Israël, te zien op de computertekening boven dit artikel.
 

Mens moet aanval goedkeuren

Deze kamikaze-drones maken deel uit van het groeiende arsenaal aan steeds autonomer wordende wapens: systemen die zelf beslissingen nemen op het slagveld. Nu moet een mens een aanval nog goedkeuren, maar technisch is het al mogelijk om dit autonoom te doen. Dus zonder dat de mens het doel selecteert en besluit om het aan te vallen.

Vanuit militair oogpunt zijn de voordelen van zelfdenkende wapens duidelijk: je kan ze op de vijand afsturen zonder dat daarbij een van je eigen mensen het risico loopt gewond te raken of zelfs gedood.

 

 

Grenzen stellen

Maar we moeten grenzen stellen aan dit soort wapensystemen, schrijven de Adviesraad Internationale Vraagstukken (AIV) en de Commissie van Advies inzake Volkenrechtelijke Vraagstukken (CAVV) in een gezamenlijk rapport dat vorige week verscheen.

‘We doen een klemmend beroep op de Nederlandse regering zich nadrukkelijker bezig te houden met de ontwikkelingen op het gebied van autonome wapensystemen. In een tijd van geostrategische en technologische uitdagingen neemt het gebruik van (gedeeltelijk) autonome wapens toe, maar ontbreekt heldere regulering’, schrijven de commissies, die de overheid adviseren.
 

Verenigde Naties

Het advies kwam vlak voor de Convention on Certain Conventional Weapons van de Verenigde Naties, die deze hele week plaatsvindt in GenĂšve. Hier praat een groot deel van de bij de VN aangesloten landen over het onderwerp autonome wapens. Dat deden ze voor het laatst in 2015.
 

Geopolitieke situatie

De discussie is hard nodig, menen de adviescommissies, want terwijl de geopolitieke situatie in de wereld aan het veranderen is (bijvoorbeeld steeds scherpere polarisatie tussen de VS, Rusland en China), en de technologie snel voortschrijdt, schiet de huidige regelgeving tekort. Terwijl er toch duidelijk bezwaarlijke en risicovolle kanten zitten aan de ontwikkeling en het gebruik van autonome wapens.

 

 

Mate van autonomie

Dat een wapensysteem een bepaalde mate van autonomie bezit, daar zijn de commissies niet tegen. Veel wapens hebben tegenwoordig automatische beeldherkenning aan boord, bijvoorbeeld software die tanks herkent op videobeelden van een landschap. Straaljagers hebben al decennialang automatische doelselectie. En de in Nederland ontwikkelde Goalkeeper, een systeem voor op schepen, schiet inkomende raketten uit de lucht.
 

Menselijke controle

Maar de AIV en de CAVV waarschuwen dat er altijd sprake moet zijn van ‘betekenisvolle menselijke controle’: het moet een mens zijn die de beslissing neemt over leven of dood, geen machine. Onwenselijk zijn dus ‘volledig autonome wapensystemen die zelfstandig regels aanleren, doelen selecteren en aanvallen, zonder dat er een menselijke intentie aan ten grondslag ligt of menselijk ingrijpen mogelijk is’, schrijven ze.

‘Volledig autonome wapensystemen, waarbij elke menselijke controle ontbreekt, zijn niet in staat de kernregels van het internationaal humanitair recht toe te passen en kunnen dus niet rechtmatig worden ingezet. Nederland zou dit verbod actiever moeten uitdragen.’
 

Gedeeltelijk autonoom

Dan zijn er nog de gedeeltelijk autonome wapensystemen, waarbij wel sprake is van een vorm van ‘betekenisvolle menselijke controle’. Hierbij is het probleem dat onduidelijk is wat de ethische en juridische kaders zijn voor de ontwikkeling en het gebruik van dit soort wapens, waarschuwen de AIV en CAVV. ‘Om dit beter te reguleren moet de Nederlandse regering actiever zijn in het ontwikkelen van internationale richtlijnen.’
 

PAX: 'Advies gaat niet ver genoeg'

Vredesorganisatie PAX onderschrijft het advies voor een deel, maar vindt ook dat het niet ver genoeg gaat. ‘Het is de vraag of het voorgestelde standpunt voldoende is om de gevaren van autonome wapens adequaat te adresseren’, zegt Daan Kayser, projectleider autonome wapens bij PAX.

‘De regulering van gedeeltelijk autonome wapens is net zo belangrijk als een verbod op volledig autonome wapens, wanneer het gaat om het beschermen van juridische en ethische normen. Beide aspecten moeten gecombineerd worden in een internationaal verdrag. We vinden ook dat er een verbod moet komen op autonome wapens die mensen aanvallen, die zijn fundamenteel onacceptabel.’
 

Betere regulering

Inmiddels willen de meeste landen van de VN betere regulering van autonome wapens, zegt Kayser, maar zegt de Nederlandse regering nog steeds dat het bestaande oorlogsrecht voldoet, samen met onder meer de VS en Rusland. Kayser: ‘Maar dit standpunt is nog gebaseerd op het oude advies van de AIV en CAVV uit 2015. We hopen dat Nederland snel zijn positie aanpast op basis van het nieuwe advies.’

Dezelfde oproep doet ook de politieke partij D66, die in juni van dit jaar een initiatiefnota opstelde die oproept tot een verdrag dat autonome wapens reguleert en fundamenteel onacceptabele systemen verbiedt. Gisteren besprak de Tweede Kamer die nota. Nu ligt de bal bij de Nederlandse regering.


Openingsbeeld Video still uit een promotiefilm van de maker van de Mini HARPY, het bedrijf IAI.