'Mother of all demos' viert 50-jarig jubileum

Vandaag vijftig jaar geleden gaf Douglas Engelbart in een legendarische demonstratie een voorproefje van een aantal essentiële kenmerken van de latere personal computer. Onder meer de muis, hypertext en het werken in meerdere vensters passeerden de revue.

Op YouTube is de demonstratie van Douglas Engelbart (1925-2013) in zijn geheel terug te zien. We horen de hoofdrolspeler met rustige, vriendelijke stem uitleg geven bij een computerscherm. Af en toe verschijnt hij zelf in beeld: wit overhemd, stropdas en op zijn hoofd een headset. Hij doorspekt zijn betoog met kreetjes als ‘there it is’ of ‘bingo’. Om maar te benadrukken dat een kind de was kan doen.
 

Op het scherm demonstreert Engelbart onder meer de werking van cut, copy and paste, een techniek die pas twee decennia later in zwang zou raken. Na een halfuur komt hij toe aan de drie bedieningsinstrumenten. Ten eerste een conventioneel qwerty­toetsenbord. Ten tweede een merkwaardig toestel met vijf pianoachtige toetsen die in verschillende combinaties zijn te gebruiken, zoals we dat nu doen met de ctrl-, alt- en delete-toetsen. En tot slot een vuistgroot, houten kastje met drie knoppen, dat met een stofomwonden snoer is verbonden met de computer. Inderdaad, een muis.
 

'Alsof Mozes de Rode Zee opende'

De computermuis, in de jaren zeventig geproduceerd door Xerox PARC, was maar een van de vele elementen waarmee de demonstratie flink vooruitliep. Een ander element was het idee dat je in meerdere ‘vensters’ tegelijk kunt werken, later geadopteerd door Apple en daarna door Microsoft (Windows), en het principe van hypertext, waarmee de gebruiker middels hyperlinks naar de gezochte informatie wordt geleid. In de jaren negentig kreeg Engelbarts presentatie dan ook de ere­titel ‘mother of all demos’. 

De demonstratie maakte deel uit van de halfjaarlijkse Joint Computer Conference die in de herfst van 1968 plaatsvond in San ­Francisco. Engelbart stond met zijn computer en zijn headset in verbinding met zijn collega’s in het door hem opgerichte Augmentation Research Centre in Menlo Park, 50 km ten zuiden van San Francisco. Daarmee demonstreerde hij ook voor het eerst de mogelijkheden van met elkaar verbonden computers.
 

Onder de ongeveer duizend aan­wezigen bij Engelbarts demonstratie bevonden zich een paar belangrijke pc- en internetpioniers, waaronder de van oorsprong Nederlandse informaticus Andries van Dam, een van de grond­leggers van het hypertext­concept.

Ook Alan Kay was erbij. Hij was een van de oprichters van Xerox PARC, het onderzoeksinstituut dat vanaf 1970 de weg effende voor het latere succes van Apple. ‘De demo was een van de belangrijkste belevenissen van mijn leven’, zei Kay later. ‘Het was voor mij alsof Mozes de Rode Zee opende. Het zette het hele idee van het redelijk denkbare op zijn kop.’
 

Een betere wereld

De biografie van Douglas Engelbart bevat elementen van een bekerings­verhaal. Op de middelbare school, ­tijdens de oorlog, hoorde hij dat de marine een geheim programma had om technici op te leiden in de mysterieuze nieuwe radartechniek. Hij werd toegelaten en toen zijn schip de haven van San Francisco uitvoer, klonk er uit de luidsprekers dat de Japanners zich hadden overgegeven en dat de oorlog ten einde was.

‘We schreeuwden allemaal: keer om! Laten we terug gaan om het te vieren!’, vertelde Engelbart in een interview. Maar het schip voer door naar de Filippijnen. Daar bracht de twintigjarige zoveel mogelijk tijd door in de bibliotheek van het Rode Kruis en raakte hij, eind 1945, volledig in de ban van een artikel in het tijdschrift Life.

Het stuk, ‘As We May Think’, was geschreven door computerpionier Vannevar Bush en bevatte een uitgebreide omschrijving van zijn zogeheten memex. Dit was een denkbeeldig apparaat waarin een mens al zijn boeken, documenten en communicatie kon comprimeren, opslaan en weer snel kon raadplegen. Een tekening van het toestel toont een bureau met beeldschermen en een mechanisch systeem van op microfilm opgeslagen informatie.

In een tijd dat de computer nog louter werd gezien als automatiseringstoestel, zag hij mogelijkheden het apparaat in te zetten bij het oplossen van wereldproblemen

Vijf jaar nadat hij het artikel las, kwam Engelbert tot het inzicht dat zijn levensdoelen niet verder reikten dan ‘een vaste baan, het huwelijk en nog lang en gelukkig leven’. Hij liet zijn gedachten gaan over een hoger doel en besloot zijn carrière te richten op ‘een betere wereld’.

De complexiteit van de problemen in de moderne wereld vereiste, volgens Engelbart, dat de mensheid haar collectieve intelligentie zou vergroten. In een tijd dat de computer nog louter werd gezien als automatiseringstoestel, zag hij mogelijkheden het apparaat in te zetten bij het oplossen van wereldproblemen.
 

Uiteenlopende biotopen

De memex van Bush en de computer­demonstratie van Engelbart worden in retrospectief gezien als belangrijke voorbodes van de opmars van de personal computer en internet. Die technologische evolutie was in werkelijkheid uiteraard een stuk ecompliceerder dan de hier geschetste anekdotische en persoonlijke geschiedenis. 

Engelbart beschouwde geestverruimende middelen als serieus hulpje bij het genereren van nieuwe ideeën

Wel illustreert de focus op beide heren – Bush met zijn militaire achtergrond en betrokkenheid bij de ontwikkeling van de radar en de atoombom, Engelbart met zijn onbevangen idealisme – op treffende wijze de twee uiteenlopende biotopen waarin de computer en internet tot ontwikkeling zijn gekomen. Enerzijds de gedisciplineerde, martiale wereld waar in het diepste geheim met de nieuwste technieken de Tweede Wereldoorlog en de Koude Oorlog werden uitgevochten. Anderzijds de vrijgevochten wereld van de naoorlogse tegencultuur: vredelievend, grensverleggend en ruimdenkend. 

Engelbart was te oud om zijn haar te laten groeien, maar nam in de jaren zestig wel deel aan een studie waarbij de relatie tussen het gebruik van LSD en creativiteit onder wetenschappers werd onderzocht. Dat iemand al hallucinerend een geniale ingeving krijgt, lijkt echter onwaarschijnlijk. Makkelijker is het je een voorstelling te maken van de giechelige omstandigheden waaronder iemand voor het eerst een muis een muis noemt.

Tekst: Fanta Voogd