Een klassiek concert laat zich prima digitaal verrijken, zo blijkt uit een test in het Concertgebouw. De tablet heeft onomkeerbaar zijn intree gedaan in de concertzaal.


Voorbeeld van de partituurvolger tijdens de Alpensymfonie van Strauss

Afgelopen weekeinde was het zover: de gebruikerstest van de Phenicx-app. Een Europees project, waar in Nederland de TU Delft aan meewerkt, dat de mogelijkheden van 'digitale verrijking' tijdens klassieke concerten onderzoekt. Het resultaat tot nu toe: een web-app waarop bezoekers op de ipad een met de muziek meelopende partituur kunnen bekijken, genieten van animaties of hun muziekkennis vergroten met opmerkingen van kenners.

Het staat expliciet op het ticket, dat onze groep van testers (bestaande uit vrienden en familie van de onderzoekers, concertgebouwmedewerkers en mensen die vaker naar een concert gaan) bij de artiesteningang krijgen: 'no telephone, electronic noises or signals in the hall'. Toch heeft iedereen een tablet mee, waar we een krap uur later vanaf de achterste rijen van de majestueuze concerthal volop mee in de weer zijn. Na een korte en wat chaotische introductie, waarin duidelijk wordt wat de app tot nu toe kan, mogen we de zaal in.

Essentials
Op het programma staat een Essentials-concert, een nieuw idee van het Concertgebouw om een jonger publiek te trekken. Een wat korter programma dat wat later begint, met een introductie die het publiek wat context geeft over wat er gespeeld gaat worden. In dit geval: een trompetsolo van Haydn en de Alpensymfonie van Strauss. Voor die laatste is de app geschikt gemaakt. Als de dirigent een kleine 20 minuten later voor het Koninklijk Orkestgebouworkest staat en de app zegt dat we wachten op het signaal van de dirigent, groeit de spanning. Ook bij de onderzoekers: naast een aantal van de TU Delft zijn de Oostenrijkers van de Johannes Kepler-universität, die de partituurvolger ontwikkelden, speciaal voor de test naar Amsterdam gekomen.



Dan barst het spektakel los. Het voltallige orkest begint aan het vijftig minuten durende, onafgebroken gespeelde muziekstuk van Strauss, dat een wandeling naar een bergtop en terug moet verbeelden. In de app valt het oog meteen op de partituurvolger. Het is een kopie van de originele partituur van Strauss, maar dan digitaal. Een balk licht de maat uit die op dat moment wordt gespeeld . Aangezien er wel vijftien instrumentgroepen tegelijk te horen zijn, kan zo'n partituur snel overweldigen, zeker als iemand geen notenschrift kent. Toch is het aardig om te zien wat er gebeurt en gaat gebeuren. Een enorme notenbrij over drie maten bij de viool, dat belooft wat. Op zijn minst zorgt de partituurvolger dat er altijd wat te doen is tijdens het concert.

Ongepast
In het begin voelt het nog wat ongepast, omdat we omringd zijn door mensen zonder tablet, die gewoon van het concert willen genieten. Ze hebben er geen problemen mee, laten ze bij navraag weten. Omdat het licht in de concerthal grotendeels aanblijft, valt de schermverlichting ook niet té veel op. Na een paar minuten is alle gene verdwenen en zitten we allemaal druk de partituren, opmerkingen en animaties door te speuren. Het afwisselen tussen kijken naar het orkest en kijken naar de app blijkt goed te werken; het orkest is immers niet altijd even spannend om te zien, maar maakt het wel écht. De afleiding die de partituren, opmerkingen en animaties bieden zorgen voor een goede mix.

De opmerkingen variëren van sfeerbeeld tot aanwijzing waar we op moeten letten. Ze zijn door het hele stuk echter dunbezaaid; slechts eens in de 5 minuten komt er één langs, vooral als er een nieuw hoofdstuk in de symfonie begint. Wellicht is meer uitputtende informatie welkom, vooral voor iemand die de partituur niks vindt en de opmerkingen gebruikt voor de verrijkte ervaring. Ook de animaties - die, zo drukken de onderzoekers ons voor aanvang op het hart, nog erg experimenteel zijn - bevatten veel herhaling; een filmpje van een minuut gaat door tot het hoofdstuk over is, waarna een nieuw beeld tevoorschijn komt.

Hobo-partijen
Het is vooral de variatie die ervoor zorgt dat de vijftig minuten durende sympfonie voorbij vliegt. Bij één van de climaxen van de muziek, een storm vlak voor het einde, vergat ik de ipad en werd ik geboeid door de felheid en agressie van de muzikanten. Bij de rustiger momenten ervoor en erna speurde ik de partituur af naar interessante hobo-partijen en de rol van de paukenisten.

Na afloop blijkt de app voor iedereen goed gewerkt te hebben - de onderzoekers zijn dolblij. Nu is het door naar de toekomst, waar we al een glimp van konden opvangen. Een eerder concert, dat werd opgenomen, is ook in de app te bekijken met een extra optie: het volgen van geluiden. Zo zien we welke instrumentensectie wanneer speelt en is het zelfs mogelijk om bij de beelden de gezichten van de orkestleden te herkennen. Het werkt nog niet helemaal lekker - het beeld wisselt vaak en de beeldherkenning is niet snel genoeg - maar het geeft aan waar het heen zal kan gaan: een video van een concert waarbij het mogelijk moet worden om één muzikant het hele concert lang te volgen. Dat soort interactie gaat heel wat verder dan een partituur op de ipad, maar het begin is er en werkt precies zoals het hoort. De resultaten van de test, die vooral om gebruikservaring gingen, laten nog even op zich wachten. Maar voor zover ik kan inschatten was er niemand die de toegevoegde opties niet welkom vond. Zo´n tablet, hoe ongepast het ook lijkt, werkt dus best goed.

Credit header image: Ronald Knapp