Het internet staat vol met nieuwsberichten en andere informatie die niet kloppen. Maar hoe bescherm je mensen hiertegen? Onderzoekers in Engeland maakten een paar prikkelende video’s voor brede verspreiding op YouTube. En ze blijken te werken: mensen worden er kritischer van op het nieuws dat ze krijgen voorgeschoteld.

 

Er zijn verschillende manieren om foutieve informatie aan mensen te slijten. De makers kunnen in een nieuwsbericht simpelweg liegen, maar er kan ook worden gespeeld op emotie, zoals angst of onzekerheid (‘horden vluchtelingen’). Andere gereedschappen van de desinformatie zijn drogredenen, een zondebok aanwijzen en valse tweedelingen.

Psychologen van de universiteiten van Cambridge en Bristol in Engeland lieten een handvol video’s maken van negentig seconden lang, die kijkers bekend maakten met deze strategieën.

Het idee van de video’s is dat ze eerst een voorbeeld geven, en vervolgens op eenvoudige, toegankelijk wijze uitleggen hoe foutieve informatie op internet aan de man wordt gebracht. Een voorbeeldje:


 

Microdosis verkeerde informatie

De korte video’s zijn gebaseerd op de Inoculation Theory (inenting). Die theorie houdt in dat mensen die van tevoren een ‘microdosis’ verkeerde informatie krijgen, in de toekomst minder snel in nepberichten zullen trappen. Ze zijn als het ware gewaarschuwd.

De metafoor van inenting is gekozen omdat dit er erg op lijkt. Ook bij vaccinatie krijgt iemand een klein beetje van de ziekmakende stoffen ingespoten, waarna het lichaam aan de slag gaat om antistoffen aan te maken. Komen dan de volgende keer veel meer ziekmakers langs, dan kan het lichaam zichzelf daartegen verdedigen.
 

Game

‘Dit principe is al bekend in de psychologie sinds de jaren zestig’, vertelt de Nederlandse onderzoeker Jon Roozenbeek van de University of Cambridge aan de telefoon vanuit Engeland. ‘Een paar jaar terug hebben we dit principe al in een game verwerkt. Toen we in 2020 in contact kwamen met de afdeling Jigsaw van Google, vonden ze het daar interessant, maar leek hun een game niet schaalbaar genoeg.’
 

Korte video's op YouTube

In plaats van de game besloot het team om korte video’s voor op YouTube (eigendom van Google) te ontwikkelen, om op die manier een zo breed mogelijk publiek te kunnen bereiken. De effectiviteit van de video’s testten ze op een grote groep proefpersonen en de resultaten van dat onderzoek verschenen deze week in een artikel in het wetenschappelijke tijdschrift Science Advances.

Het vertonen van de korte, catchy video’s blijkt effect te hebben. Mensen die de video’s (helemaal) bekeken, waren de dagen erna (tien tot dertig dagen) minder vatbaar voor manipulatieve nieuwsberichten. ‘Dit effect zagen we in verschillende groepen mensen’, zegt Roozenbeek. ‘Dus niet alleen de mensen die toch al kritisch waren op nieuwsberichten, maar ook de mensen die daar minder mee bezig waren. Dat is goed nieuws, want die tweede groep heeft er het meeste baat bij.’

 

In bovenstaande video legt hoogleraar Sander van der Linden van de University of Cambridge uit hoe de theorie werkt van 'inenten tegen desinformatie'.
 


Pre-bunking en debunking

De methode van de Britse onderzoekers wordt ook wel ‘pre-bunking’ genoemd, met een knipoog naar het woord debunking, het ontkrachten van desinformatie. Toch moeten we debunking erin houden, meent Roozenbeek.

‘Ze kunnen naast elkaar bestaan. Debunken moeten mensen blijven doen; als er echt foutieve informatie online staat, dan moet je dat blijven corrigeren. Wat wij doen is preventief: we proberen te voorkomen dat mensen voor desinformatie vallen.’
 

Kosten

Nu blijkt dat de voorlichtingsvideo’s werken, is de vraag wie ze gaat inzetten. Dat brengt namelijk kosten met zich mee. ‘Meest logische zou zijn als de social-mediabedrijven ze gaan verspreiden, want hun kost het nagenoeg niks. Maar ik kan me ook voorstellen dat overheden ze gaan verspreiden of dat scholen ze in hun klaslokalen vertonen.’
 

Oekraïense vluchtelingen

Google gaat concreet met de video’s aan de slag. Nog deze maand start in Slowakije, Polen en Tsjechië een campagne om op verschillende social-mediaplatforms desinformatie tegen te gaan over Oekraïense vluchtelingen.

‘Een voorbeeldje, dat je al van verre ziet aankomen. Met miljoenen vluchtelingen in Polen alleen al, zal er heus wel eentje een misdaad begaan. Bepaalde media zullen dat uitvergroten en zeggen dat alle vluchtelingen een bedreiging vormen. Dat beeld wil Google tegengaan’, zegt Roozenbeek.


Openingsfoto Depositphotos