Een Chinese wetenschapper heeft bekendgemaakt dat een paar weken terug een tweeling is geboren waarvan hij het dna heeft bewerkt met de genbewerkingstechniek CRISPR. Als dit waar blijkt te zijn, heeft hij daarmee een wereldprimeur. Maar het is veel te roekeloos, zeggen verschillende experts.

Het idee is al wat langer bekend: als ouders met een erfelijke ziekte in de familie toch een kind willen krijgen, zou je dat via IVF kunnen doen. Na bevruchting heb je dan een klompje van een paar cellen, waarbij je allemaal het ziekte-gen ‘uit’ zet of wegsnijdt met CRISPR-gereedschap (‘Genbewerking embryo's gestart’). Het embryo groeit dan door tot een kind, dat genetisch gezien gezond is. Het ‘ziekte-gen’ is immers niet meer aanwezig in het dna.
 

HIV

Jiankui He, werkzaam in China maar deels opgeleid in de Verenigde Staten, beweert dat hij deze theorie nu ten uitvoer heeft gebracht: het bewerken van het dna van een embryo in een zeer vroege fase. Hij heeft alleen niet een gen uitgezet of weggehaald dat zeker een ziekte veroorzaakt, maar juist een gen (CCR5) uitgezet waarop het HIV-virus kan aangrijpen. Dit zou de betreffende persoon resistent maken tegen besmetting met HIV (een resistentie die maar weinig mensen van nature hebben).

De aanleiding was dat een koppel een kind wilde krijgen waarvan de man seropositief is, wat hij niet aan zijn kinderen wil doorgeven. Na een gewone IVF-behandeling (zaadje bij eitje in de reageerbuis), voegde He een speciaal eiwit toe aan het mini-klompje cellen. Dit eiwit – He noemt het eufemistisch een ‘gen-chirurg’ – is gebaseerd op CRISPR-technologie (een 'moleculair zakmes') en gaat naar het betreffende gen toe en maakt het onklaar. Het embryo groeide verder en de behandeling had succes, beweren de Chinezen. In de stad Shenzen werden een paar weken geleden twee gezonde meisjes geboren, Lulu en Nana, een tweeling.

He vertelt erover in een – opmerkelijke – videoboodschap:
 


Ook sprak hij met het persbureau Associated Press.
 

Slag om de arm

We zullen dit nieuws nog even met een slag om de arm moeten bekijken, want He heeft zijn werk nog niet in een tijdschrift gepubliceerd waar het door vakgenoten kritisch zou worden bekeken. De medische website STAT News legde de mogelijke doorbraak alvast voor aan een paar genetica-experts en die zijn kritisch: ‘Dit is niet goed… een experiment op mensen dat ethisch of moreel niet te verdedigen is’, aldus genbewerkingsexpert Kiran Musunuru van de University of Pennsylvania tegen STAT News. De proefpersonen zouden een gratis IVF-behandeling hebben gehad in ruil voor deelname aan het experiment van He.

Experts verwijten de Chinese wetenschapper verder roekeloosheid. ‘Het was onvermijdelijk dat er op een bepaald moment iemand naar voren zou stappen om de aandacht naar zich toe te trekken. Maar zoals altijd zou veiligheid voor snelheid moeten gaan’, zegt Peter Braude, emeritus hoogleraar verloskunde en gynaecologie van King's College London desgevraagd tegen het Australian Science Media Centre.
 

Nieuwe ziekte

Het grootste bezwaar is dat He niet de vereiste voorzichtigheid zou hebben gehanteerd. Als je het dna van een menselijk embryo gaat bewerken, loop je het risico dat je het dna op een andere plek verandert dan je eigenlijk had bedoeld. Dit levert ten eerste een mogelijk probleem op voor het kind dat opgroeit, maar zo’n ongewenste mutatie kan ook worden doorgegeven aan diens nageslacht. En dan is het hek feitelijk van de dam: dan heeft de mens een nieuwe erfelijke ziekte geïntroduceerd.

Op dit moment is het in veel landen (VS, China, Europa grotendeels) dan ook verboden om een kind te laten ontstaan uit een embryo waarvan het dna bewerkt is. Of He daarvoor ontheffing heeft gekregen of tegen de wet in zijn land is ingegaan, is onduidelijk.
 

Ongelukkige case

Bijkomende kritiek op He is dat hij een ongelukkige case heeft gekozen: HIV. Om de overdracht daarvan te voorkomen, bestaan er anno 2018 al andere manieren om toch gezonde kinderen te krijgen terwijl één van de twee partners HIV heeft.

Het grote nieuws komt naar buiten op de vooravond van de Second International Summit on Human Genome Editing in Hongkong, een groot congres dat morgen begint. Hier zal de Chinese doorbraak ongetwijfeld het gesprek van de dag zijn.

In een video waarschuwt organisator David Baltimore alvast voor de gevolgen van genbewerking: ‘We hebben nog nooit de genen van het menselijk ras veranderd. En we hebben nog nooit iets gedaan dat effect zal hebben bij komende generaties.’



Meer lezen

MIT’s Technology Review was er als eerste bij met dit nieuws.


Updatemaandag 26 november 16.45 uur:
Inmiddels hebben verschillende bekende onderzoekers op het gebied van CRISPR waarschuwend gereageerd op het Chinese nieuws: Feng Zhang van MIT en Harvard University roept op tot een stop op het bewerken van dna bij embryo's. En CRISPR-Cas-mede-uitvinder Jennifer Doudna van de University of California in Berkeley pleit voor een voorzichtige en transparante aanpak bij het onderzoek naar genbewerking bij mensen. Ze verwijt He Jiankui dat hij zijn onderzoek in het geheim heeft gedaan, zonder dat de wetenschappelijke gemeenschap kon meekijken.


Beeldmateriaal Depositphotos.com