Een belasting op de aanschaf van robots draagt maar weinig bij aan de welvaart in een land. Dat is de conclusie van het onderzoek van de Zwitserse promovendus Uwe Thümmel, die donderdag zijn proefschrift verdedigt aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. ‘Met eerlijker loonbelasting bereik je veel meer.’ 

Read this article in English

Het idee van robotbelasting zoemt steeds meer rond nu robots een steeds prominentere rol in met name de productie vervullen. Als machines immers mensen vervangen, zullen bedrijven minder geld kwijt zijn aan arbeid, waardoor de overheid loonbelasting misloopt. Het ligt voor de hand om die belasting dan te heffen op robots. Onder andere Microsoft-oprichter Bill Gates pleitte er voor. 

20 dollar per persoon

Thümmel zocht uit hoe groot het effect van zo’n belasting zou zijn op de welvaart van een land. Hij gebruikte economische modellen die het effect van belasting berekenen, en maakte een paar aannames: robots vergroten de productiviteit, maar brengen wel baanverlies teweeg. Een robotbelasting zou dat effect kunnen dempen. ‘Door robots neemt de inkomensongelijkheid toe, omdat ze vooral mensen met lagere inkomens vervangen. Daardoor zullen mensen in niet-robotiserende banen (vaak hoogopgeleiden) rijker worden ten opzichte van de andere groep. Als die ongelijkheid ongewenst is, zou een belasting kunnen helpen. Maar het model laat zien dat een robotbelasting maar bescheiden gevolgen heeft; de koopkracht neemt met 20 dollar per persoon per jaar toe.’ Dat is de winst bij een belasting van zo’n 3,5-4 % bij de aanschaf van een robot.

Die magere opbrengst komt doordat de productiviteit minder hard groeit als er minder robots zijn. ‘Uiteindelijk zorgt dat voor minder loonsverhoging of ontslagen. Daardoor daalt de welvaart toch, hoewel mensen aanvankelijk hun baan konden behouden doordat een bedrijf besloot geen robots in te zetten.’ 

Uwe Thümmel promoveert donderdag op zijn onderzoek naar het effect van robotbelasting.

 

Gesloten economie

Thümmels model richt zich op de economie van de Verenigde Staten, een land waar de ongelijkheid nu al groot is. ‘Ik ging uit van een toekomstscenario waar de inkomensbelasting al optimaal is. ‘Dat is nu helemaal niet het geval. Maar in die ideale situatie blijkt een belasting op robots weinig zoden aan de dijk te zetten.’ Bovendien zijn de VS in dit scenario een gesloten economie; uitbesteden van productie aan het buitenland (waar bijvoorbeeld geen belasting is), is in dit model niet mogelijk. In werkelijkheid verhuizen bedrijven regelmatig fabrieken naar het buitenland, bijvoorbeeld omdat mankracht er goedkoper is. De berekende welwaartswinst is vermoedelijk dus hoog ingeschat. 

Het gaat bij dit onderzoek over industriële robots. Kunstmatige intelligentie (AI) is niet onderzocht. ‘Maar er zijn vermoedens dat AI een ander effect zou hebben. Omdat die technologie ook hogeropgeleide functies raakt, vergroot AI de gelijkheid juist. Als je consistent bent en pleit voor een robotbelasting, zou je AI dan moeten subsidiëren.’ 

 

Onderwijssubsidie helpt ook niet

Als mensen hun werk verliezen door robotisering, kunnen ze door bijscholing nieuwe kansen krijgen. Maar Thümmel ontdekte ook dat het effect van subsidie op scholing niet eenduidig is. ‘Hogeropgeleiden hebben minder last van robotisering, of hebben er zelfs baat bij. Het management profiteert immers van hogere productiviteit en minder kosten door robots. Betekent dat dat je meer mensen hoger moet opleiden, maar ondertussen wil je ook meer belasting heffen op hogere inkomens om de ongelijkheid te verkleinen.’ 

Wat wel helpt? ‘Naast progressievere inkomensbelasting, waarbij hoge inkomens meer belast worden, moeten overheden kritisch gaan kijken naar de dominantie van een handvol bedrijven in sectoren. Regulering, bijvoorbeeld door te grote bedrijven op te splitsen, zorgt voor de grootste welvaartsstijging, blijkt uit onderzoek. Vroeger werd er op toegezien dat bedrijven niet te machtig worden. Maar in de moderne tech- en internetbedrijven blijkt dat lastiger. Hetzelfde geldt voor de financiële sector; die staat steeds minder in het dienst van de algemene welvaart. Dat soort problemen aanpakken heeft grotere gevolgen dan een robotbelasting.’

Beeld: ICAPlants