Vanaf 2 maart draait in bioscopen door het hele land de film Onder het Maaiveld, over de wereld onder onze voeten. Het belang van een gezonde bodem dringt ook in de ingenieurswereld steeds meer door.

We moeten structureel anders omgaan met de bodem, met oog voor het leven dat er schuilt. In plaats van de bodem volledig uit te putten, moeten we hem steeds de kans geven zich te herstellen.

Dat is de boodschap van Onder het Maaiveld, een meerjarig initiatief van natuurbeschermingsorganisatie IUCN NL, de Vlinderstichting, het Nederlands Instituut voor Ecologie (NIOO-KNAW) en Wageningen University & Research (WUR). Een van de onderzoeksvragen is daarbij hoe bodembiodiversiteit en bodemgezondheid centraler kunnen komen te staan bij de inrichting van het landschap.
 

Bewust maken

Het initiatief kent meerdere doeleinden, zegt Maxime ­Eiselin, IUCN NL’s topexpert op het gebied van nature ­based solutions. ‘We willen burgers bewuster maken van het belang van een gezonde bodem. Het algemene publiek heeft vaak nog geen idee van de wondere bodemwereld en alle beestjes die daar allerlei interessante dingen doen.’
 

De natuurfilm Onder het maaiveld, een van de vruchten van het project, laat dat onderaardse leven juist op indrukwekkende wijze zien en beleven. De film is vanaf donderdag te zien in bioscopen en filmtheaters in het hele land. Meteen door naar de recensie? Klik dan hier!


Ook voor onderzoekers is de ondergrond vaak nog terra incognita. ‘In de oudheid moet men het als iets magisch hebben beschouwd: leg een stukje appel of vlees in de natuur en binnen een paar weken zit het vol leven.’

Inmiddels hebben we onze ecologische kennis fors vergroot, maar er blijven genoeg fundamentele vragen over, zegt Eiselin. Welke vorm van bodembeheer past bij welk type landbouw? Hoe valt biologische grond optimaal te ploegen? Welke bodem gedijt het best bij welk landbouw­systeem en welke rol kunnen bodemverbeteraars spelen?


Op welke bodem kunnen we bouwen? 

Is die kennis op peil, dan komt de volgende vraag aan bod: op welke bodem kunnen we het beste bouwen en hoe kunnen we dat het beste doen? Wie ‘bouw’ zegt, zegt immers grondverzet, verdichting, bodemafdekking en verstoring van de hydrologie, legt Eiselin uit.

Als we de bodem meer op waarde schatten, dan vallen bouw­beslissingen mogelijk heel anders uit dan tot nu toe gebeurt, is het idee.


Bodem als basis van ons bestaan 

Martin Doeswijk, directeur bodem en grondwater bij ingenieursbureau TAUW, denkt zeker dat de bioscoopfilm kan helpen om het publiek te interesseren voor de unieke kosmos onder onze voeten. Een tijdje geleden hoorde hij producent Ignas van Schaick op de radio vertellen over de filmplannen. ‘Dat is mijn verhaal!, dacht ik meteen.’ Hij zocht contact en raakte betrokken bij de productie. 

Sinds een jaar plaatst Doeswijk dagelijks een bodemberichtje op LinkedIn, om het belang van gezonde bodems te benadrukken. ‘Een gezonde bodem is niet vanzelf­sprekend, terwijl die letterlijk de basis van ons bestaan vormt: we verbouwen er ons voedsel op, leggen er de infrastructuur op aan en halen er grondstoffen uit.’


Vitaliteit en gezondheid bodem zijn belangrijk

Doeswijk noemt het zorgwekkend dat de mensheid veel meer uit de bodem haalt dan dat ze eraan teruggeeft. ‘Iedereen kan op z’n klompen aanvoelen dat zulk uitputtend bodemgebruik eindig is.’

In de voorgaande decennia richtten bodemspecialisten zich met name op de chemische kwaliteit van de bodem. Het besef dat vitaliteit en gezondheid van de bodem meer behelzen dan alleen de aan- of afwezigheid van gifstoffen en nutriënten is nog nieuw.


Geen technische oplossing

Wie de film heeft gezien, verwacht Doeswijk, zal nooit meer onverschillig denken over de bodem – en dat is al een enorme winst. De film laat bovendien goed zien dat iedereen kan bijdragen aan het verbeteren van de bodem.

‘We moeten hier niet denken dat er een technische oplossing komt die ons van alle ellende zal verlossen. Nee: we kunnen allemaal bijdragen aan een gezondere ­bodem, of we nu op een boerderij wonen of in een drukke stad.’


 

FILMRECENSIE: Ondergrondse natuur

De natuurfilm Onder het maaiveld, over het belang van de bodem, maakt indruk met unieke beelden van het leven onder onze voeten.

‘Een theelepel grond bevat meer organismen dan er mensen op aarde zijn.’ De makers van Onder het maaiveld maken hun intenties direct aan het begin al duidelijk: hun film gaat over leven. Anders dan in de succesvolle voorganger De nieuwe wildernis, over het rewilden van een natuur­gebied door de inzet van grote grazers, gaat het ze dit keer echter om het onzichtbare, veelal microscopisch kleine leven onder onze voeten. Onder het maaiveld is daarmee de eerste ondergrondse natuurfilm van Nederland.

De filmmakers volgen een aantal pionierende agrariërs die de ommezwaai hebben gemaakt naar volledig biologische landbouw. Wat is er mogelijk als er niet langer kunstmest, maar eigen compost wordt gebruikt om de grond te bemesten? Hoe werkt dat composteren eigenlijk? Dat het kijken naar de verrotting van organische resten zo’n bijzondere ervaring kon zijn, was voor mij in ieder geval nieuw.

Een onuitwisbare indruk biedt met name de aaneenschakeling van schitterende ondergrondse opnamen. Daarbij begint het de kijker al snel te duizelen, alsof hij in een nieuwe dimensie is beland. Is dit werkelijk onder de grond? Zijn dit opbloeiende bloemen of toch schimmels aan werk? Is dit een tunnelgraaf­machine of een regenworm in close-up? 

Een gezonde bodem wemelt van het leven. Steeds beter, vertellen de filmmakers, begrijpen we hoe we een levende bodem moeten onderhouden en zelfs herstellen. Een cruciale rol spelen schimmelnetwerken. De Amsterdamse hoogleraar evolutionaire biologie Toby Kiers laat zien hoe de schimmels onderling met elkaar communiceren: als een druk verkeersnetwerk.

Mooi is dat ze ook vertelt hoe die unieke patronen zijn ontdekt: door ingenieus werk van onderzoeksinstituut AMOLF, dat een beeldrobot gedurende lange tijd veertig petrischaaltjes vol groeiende schimmels liet filmen met hoge resolutie.

De wetenschappelijke kant van het verhaal vormt weliswaar het hart van de film, maar de meeste aandacht gaat toch uit naar mooie shots op en onder het boerenland. Dat biologisch boeren beter is voor de grond wordt wel ­duidelijk. Of het mogelijk is om op deze manier negen miljard mensen gaan voeden, blijft echter de vraag. (Pancras Dijk)

Onder het maaiveld
80 min. | vanaf 2 maart in zestig bioscopen door het hele land

 

Beelden: EMS-Films