Wie zegt de naam Theodor Sanders nog iets? Een machtige biografie ontrukt de architect en spoorwegingenieur bijna honderd jaar na zijn dood aan de vergetelheid.
‘Een man […] van vele gaven, die vele belangrijke zaken in Nederland heeft aangepakt’. De Ingenieur schreef in 1927 vol lof over de overleden Theodor Sanders. Maar eigenlijk was Sanders op het moment van zijn overlijden al goeddeels vergeten. Het stuk in De Ingenieur zou zijn enige necrologie blijven.
Op de bonnefooi naar Wenen
Wordt de naam Sanders in de bijna honderd jaar na zijn dood genoemd, dan is dat vrijwel altijd als voetnoot in het verhaal van H.P. Berlage. Sanders geldt dan als de ‘assistent’ van de grote architect of als de ingenieur die zijn technische kennis ten dienste stelde van de kunstzinnige visionair. Op basis van zeer uitgebreid onderzoek trekt Arjan den Boer dat beeld in zijn biografie van Sanders volledig recht.
Afkomstig uit een welgesteld nest koos de in 1847 geboren Sanders voor de opleiding bouwkunde in Delft. Den Boer weet de sfeer goed op te roepen door af en toe uit te zoomen en vooral ook de tijd te schetsen: hoe het was om toen het vak te leren – door studie, door buitenlandreizen en door min of meer op de bonnefooi naar Wenen te reizen, zoals in Sanders’ geval.
Spoorwegen
Berlage verschijnt pas halverwege dit levensverhaal ten tonele. Inmiddels had Sanders zijn focus verlegd naar de spoorwegen, een wereld die hem al lang fascineerde. Sanders investeerde in de aanleg van tram- en lokaallijnen. Het was zijn tram die het Waterland ontsloot en zo toerisme bracht naar Marken en Volendam.
Als jonge tekenaar kwam Berlage eind 1881 in dienst bij Sanders, voor wie hij zich met veelal kleine projecten bezighield. Trots op zijn goede leerling introduceerde Sanders hem in het Amsterdamse netwerk van architecten. De rest is geschiedenis – maar niet de geschiedenis van Sanders. Die zou namelijk anders aflopen dan met glorieuze monumenten van baksteen en stedenbouwkundige spierballentaal.
Den Boer schreef een rijk geïllustreerd prachtboek over (ik citeer mijn verre voorganger als hoofdredacteur van dit blad Rudolf Adriaan van Sandick) een ‘goed, edeldenkend mensch’.
Theodor Sanders 1847-1927. De vergeten compagnon van Berlage
Arjan den Boer | 496 Blz. | € 39,95
Tekst: Pancras Dijk
Foto boven: Station Tolhuis van Theodor Sanders (rechtsvoor onder de vlag) & H.P. Berlage bij opening van de lijn naar Alkmaar in 1895. Credit: Stadsarchief Amsterdam
Nieuwsbrief
Vond je dit een interessant artikel, abonneer je dan gratis op onze wekelijkse nieuwsbrief.